De Griekse politie zoekt de biologische ouders van de blonde kleuter Maria die werd aangetroffen in het huis van een Roma-echtpaar. Dit nieuws zorgt vooral in Engeland voor grote koppen, die het in verband brengen met de verdwijning van Maddie McCann. Maar er is ook een andere context, die in de media te weinig aandacht krijgt: het eeuwenoude vooroordeel tegen de zigeuner als kinderdief. Want hoewel het politieonderzoek nog loopt, kennen de media de uitkomst al. PowNed: ‘Zigeuners stelen baby.’ Zo krijgen we de blonde Maria te zien door de lens van oude gruwelsagen.

Voor zover nu bekend, trof de Griekse politie bij een onderzoek naar drugs en wapens in de Roma-wijk in Farsala een meisje aan met blond haar en groene ogen, dat niet op haar ouders leek. Uit een dna-test bleek dat de twee inderdaad haar ouders niet waren. Ook hadden ze gefraudeerd met uitkeringen: volgens de burgerlijke stand van drie Griekse steden zou de vrouw in tien maanden tijd van zes kinderen zijn bevallen. Inmiddels kwamen al duizenden reacties binnen over de identiteit van het meisje, dat Maria heet en in een opvanghuis verblijft van de organisatie ‘De glimlach van het kind’.

De politie gaat ervan uit dat Maria als baby ontvoerd is. De ouders legden tegenstrijdige verklaringen af, maar zeggen nu dat ze het meisje hebben gekregen van een Bulgaarse  moeder. Is het meisje vrijwillig afgestaan door de moeder of een slachtoffer van mensenhandel en ontvoering? We weten het nog niet, dus het is nog te vroeg voor koppen als ‘Ontvoerde baby als kleuter teruggevonden’ (het ANP vrijdag) en al helemaal voor  ‘Zigeuners stelen baby‘ (PowNed).

Oplossing van mysterie Maddie McCann?

Het nieuws uit Griekenland brak toevallig in dezelfde week als een nieuwe poging om via televisieoproepen, ook in Nederland, de zaak op te lossen van Maddie McCann, die in 2007 verdween in Portugal. Maddie’s ouders lieten weten dat het nieuws uit Griekenland hen weer hoop gaf; ontvoering door zigeuners was al langer een van de scenario’s.

Volgens Engelse media kan de ontdekking van Maria ook licht brengen in de veel oudere vermissingszaak van de Britse Ben Needham, die als jongetje van 21 maanden in 1991 verdween op het Griekse eiland Kos. Als Ben nog leeft, wordt hij deze maand 24. Zijn zus speculeerde zelfs dat Maria een kind van Ben zou kunnen zijn en bood zich aan voor een dna-test. Ook in deze zaak werd het zigeunerscenario al eerder geopperd. ‘De Griekse autoriteiten bleven maar tegen ons zeggen dat zigeuners geen baby’s roven’, aldus Bens moeder, ‘maar nu weten we dat ze het doen.’

Weten we dat echt?

Kinderdieven in kranten en kinderboeken

De overtuiging dat zigeuners kinderrovers zijn, is minstens vijfhonderd jaar oud en behoorde tot ver in de afgelopen eeuw tot de algemene ontwikkeling van de gemiddelde Nederlander. In kranten, films en kinderboeken uit de eerste helft van de twintigste eeuw zijn zonder moeite tal van verhalen te vinden over blonde kinderen die opduiken in zigeunerkampen. Zoals het volgende bericht uit Het Vaderland van 18 september 1934:

Door Zigeuners ontvoerd en opgevoed

Toen de politie van Vrankov in de provincie Kaschau (Tsjecho-Slowakije) op zoek was naar een zwerver, die eenige kleedjes had gestolen, ontdekte ze in een van de naburige bosschen in een Zigeunerkamp een meisje van 17 jaar, met blond haar en blauwe oogen, dat hoewel door de zon gebruind, er in ’t geheel niet uitzag als een Zigeunerkind.
Toen de politie haar ondervroeg, vertelde ze, dat ze op zesjarigen leeftijd eens in den tuin van haar moeder, een weduwe, op jacht was naar vlinders en door een Zigeuner ontvoerd werd. Ze woonde toen te Goedello in Hongarije. Ze werd meegenomen naar een Zigeunerkamp, waar ze altijd zeer goed behandeld werd, vooral door de mannen,

van welke er later verscheidene op haar verliefd werden.
Ze was zoo volkomen gewend aan het Zigeunerleven, dat ze niet meer naar de beschaafde wereld terug wil.
De politie is echter bezig te onderzoeken of er te Goedello nog bloedverwanten van haar in leven zijn. Haar moeder is intusschen gestorven. Als er geen familie gevonden wordt, zal het blonde meisje naar een meisjesschool gestuurd worden om weer aan de beschaving te wennen.

Zo zijn er ook in buitenlandse kranten (hier bijvoorbeeld een lijst van Amerikaanse gevallen) tientallen berichten te vinden. Het staat zwart op wit, maar was het ook waar? De Oostenrijkse criminoloog Hans Gross maakte er een gewoonte van dergelijke verhalen na te trekken en concludeerde rond 1900 al dat het louter geruchten waren. Maar wel geruchten die zo sterk tot de verbeelding spraken dat ze zichzelf waar maakten. Zo pakte de Rotterdamse politie in 1934 een Duits sprekende zwerver op omdat hij een fiets had gestolen. De ongeveer 25-jarige man beweerde dat hij als jongetje uit Hongarije was ontvoerd door zigeuners – daarom kende hij ook zijn echte naam niet. (Het Vaderland, 17 april 1934)

Wanneer een kind verdween, doemde in de fantasie van de ouders alras de kinderrovende zigeuner op. Toen in januari 1917 een meisje uit Voorburg niet thuiskwam van school, wist de Haagsche Courant meteen dat zij door zigeuners was ontvoerd. Al spoedig bleek dat het meisje uit zichzelf naar Delft was gelopen, ‘waar het door een jongmensch uit Voorburg huilend werd aangetroffen.’

Italiaans onderzoek naar 40 beschuldigingen

In het natrekken van die antieke krantenberichten schuilt nog een mooie taak voor een historicus. Ik ken geen gedocumenteerde hedendaagse gevallen van Roma die kinderen van vreemden kidnappen. Wel een Italiaans onderzoek in kranten en gerechtelijke stukken naar gevallen waarbij Roma werden beschuldigd van kinderontvoeringen. In geen van de 40 onderzochte zaken (1986-2007) was een kind ontvoerd door Roma. In elf gevallen waarin kinderen daadwerkelijk waren verdwenen, bleken pedoseksuelen, familieleden of bekenden de daders. Een voorbeeld van een onterechte beschuldiging is wat in 2005 voorviel in Lecco.

Lega Nord: ‘Handen af van onze kinderen’

In de jaren negentig woedde er van Napels tot Venetië een epidemie van geruchten die tot in details het bekende scenario volgden: in een supermarkt raken ouders hun blonde kind kwijt. De directie laat alle uitgangen afsluiten en het gebouw doorzoeken. Het kind wordt teruggevonden in een toilet, in het gezelschap van twee zigeunerinnen, die zijn hoofd hebben kaalgeschoren, zijn gezicht donker hebben gekleurd en hem andere kleren hebben aangetrokken. In een andere versie wordt het kind teruggevonden als de moeder het hoort huilen onder de rok van een zigeunerin. In een aantal gevallen werden Romavrouwen daadwerkelijk voor de rechter gedaagd.

In 2005 werd in het Italiaanse Lecco een moeder met een kinderwagen benaderd door twee bedelende Roemeense Romavrouwen en een meisje van twaalf, dat een hand uitstrekte met een blikje voor geld. Omdat de Italiaanse meende dat een van de drie ‘Pak kindje’ zei, begon ze te gillen, schopte naar een van de vrouwen, greep haar baby van zeven maanden en ging er vandoor. ‘Pak kleertjes’, hoorde ze een van de vrouwen nog roepen. Maar later bleek er niets gestolen, ook haar tas met geld erin die aan de kinderwagen hing bleef ongemoeid.

De drie sloegen ook op de vlucht, maar werden later die dag gearresteerd. Ze ontkenden dat ze een ontvoering in de zin hadden, wat ook niet waarschijnlijk was op klaarlichte dag in het centrum van de stad. Toch bekenden de twee vrouwen in de rechtszaal op advies van hun advocaat schuld om een zwaardere straf te voorkomen. De rechter veroordeelde hen tot acht maanden voorwaardelijk en stelde hen meteen op vrije voeten. Het meisje van twaalf was te jong om te berechten.

Dit vonnis was volgens velen te licht. De rechtse partij Lega Nord hing posters op met de tekst ‘Handen af van onze kinderen!’, de minister voor Werkgelegenheid adviseerde de rechter een andere baan te zoeken en ook twee andere ministers en de burgemeester van Lecco beklaagden zich over het vonnis.

Geverfd haar

Journalisten, ouders van vermiste kinderen en de rest van het meelevende publiek begrijpen het nieuws over Maria uit Griekenland in het licht van oude stereotypen. Neem het haar van ‘de blonde engel’, zoals ze in talloze berichten wordt genoemd: in menige reactie op nieuwssites valt te lezen dat zigeuners het vooral voorzien hebben op blonde kindjes, omdat ze die voor het meeste geld kunnen doorverkopen.

Aan de vlechtjes van Maria en aan een home video van een paar jaar geleden is te zien dat haar haar geverfd is geweest. Dat is, zeggen Daily Mail, Telegraph en freelance speurders in de reactiekolommen, om haar te vermommen – een element ontleend aan het wereldwijd verbreide broodje aap over de mislukte kinderontvoering uit een pretpark of supermarkt, dat een paar maanden geleden nog circuleerde in Nederland en Vlaanderen met moslima’s als daders.

Vooroordelen zijn sterk, ook onder journalisten. Met koppen als ‘Zigeuners stelen baby’ hebben nieuwsmedia het echtpaar bij wie Maria opgroeide al bij voorbaat veroordeeld voor het ergste van hun mogelijke vergrijpen in deze zaak. Niet iedereen blijkt in gelijke mate onschuldig tot het tegendeel is bewezen.

Update 23 oktober: De gevolgen van trial by media, vooroordelen en gruwelsagen

De Ierse politie haalde begin deze week, op een idee gebracht door het nieuws uit Griekenland, twee blonde kinderen uit Roma-gezinnen, maar bracht beide weer terug. Een van de meisjes was 7, werd maandag na een tip op het Facebookforum van een tv-programma uit huis gehaald, maar blijkt nu na een dna-test het kind van de ouders bij wie ze opgroeide. Sinds woensdagavond is ze weer thuis. Het maakt de voorpagina van de Britse Daily Star van die ochtend (‘Maddie’ found in Ireland) tot een van de domste en voorbarigste uit de persgeschiedenis.