Mijn wetenschappelijke publicaties

Artikelen en hoofdstukken over verhaalfolklore, journalistiek en retorica. Zie voor een uitgebreidere publicatielijst mijn pagina op de site van Universiteit Leiden.

Komkommers, zeeslangen, canards en faits divers (2017)

Komkommers, zeeslangen, canards en faits divers. Nederlandse kranten (1850-1950) als sagenmedium. Volkskunde nr. 3 (2017), blz. 291-318.

Ook in de jaren 1850-1950 publiceerden Nederlandse kranten regelmatig berichten die onderzoekers van verhaalfolklore nu zouden karakteriseren als ‘sage’ en die bij een groot publiek bekend staan als nepnieuws. Lees verder

Drugs in je drankje (2010)

Met Gabry Vanderveen (2010). Drugs in je drankje. Schuldattributie en genderstereotypen in nieuwsberichtgeving en online discussies. Tijdschrift voor Criminologie, 52 (4), pp. 411-421.

In cafés en disco’s kunnen verkrachters drugs in je drinken doen. Let dus op je drankje. Die waarschuwing is in Nederland sinds 1999 te horen in het nieuws. Ook wordt erover gediscussieerd op webfora. In het nieuws is het typische slachtoffer een onschuldig meisje en zijn drugs per definitie riskant; in online discussies wordt ook twijfel geuit over het gevaar, krijgen vermeende slachtoffers meer verantwoordelijkheid en is drugsgebruik meer geaccepteerd.
Lees verder

Factcheckers lopen achter de feiten aan (2009)

Met Theo Dersjant en Alexander Pleijter (2009). Factcheckers lopen achter de feiten aan. Hoe de luis in de pels luizen in de pels kreeg. In: Ummelen, B. (red.), Journalistiek in diskrediet, pp. 81-94. Diemen: AMB.

Check, check en dubbelcheck. Zo hoort het in de journalistiek, maar zo gaat het niet altijd. Sinds 2008 controleren journalistiekstudenten uit Tilburg en Leiden de feiten in het nieuws. Hebben kinderen begin december echt last van ‘sintstress’, roddelen mannen echt meer dan vrouwen, eten mensen hun zorgen over de economische crisis echt weg met kroketten? Drie docenten doen verslag.
Lees verder

Moderne sagen, ostension en culturele criminologie (2009)

De levenskracht van marginale verhalen over misdaad. Moderne sagen, ostension en culturele criminologie. In Siegel, D., Gemert, F.H.M., van, Bovenkerk, F. (red.), Culturele criminologie, pp. 83-95. Den Haag: Boom Juridische Uitgevers.

Verhalen kunnen tot leven komen, bijvoorbeeld wanneer sagen over misdaad inspireren tot echte misdaden. Verhaalonderzoekers noemen dat fenomeen ‘ostension’. Dit artikel legt uit wat ostension is en waarom het ook voor criminologen een bruikbaar concept kan zijn. Lees verder

Vlaamse sagen (boekbespreking, 2009)

Book Review: Stefaan Top (ed.), Op verhaal komen. Fabula 50, pp. 175-178.

De zesdelige verzameling Vlaamse sagen onder redactie van Stefaan Top is een mijlpaal in het Vlaamse folklore-onderzoek. Wel roept het project vragen op over de aard van het genre: wie bepaalt welk verhaal een sage is? Lees verder

Nieuws over loverboys (2008)

Met Willem Koetsenruijter (2008). Nieuws over loverboys komt uit een klein kaartenbakje. sanalyse van berichtgeving in Nederlandse nieuwsmedia (1995-2005). In Burger, Peter & Koetsenruijter, Willem (red.) Misdaad in het nieuws. Cijfers en verhalen, pp. 37-60. Leiden: Stichting Neerlandistiek Leiden.

In 1997 ontdekten de media een nieuw soort criminelen: loverboys, charmante jongemannen die middels emotionele chantage en geweld hun vriendinnen dwingen tot prostitutie. Dit misdaad-probleem is via de media op de kaart gezet door hulpverleners en belangenorganisaties. Journalisten namen kritiekloos dubieuze cijfers over en gingen niet op zoek naar andere meningen. Lees verder

De sage van de Smileybende (2007)

De sage van de Smileybende. Vertelfolklore, nieuws en morele paniek rond groepsverkrachtingen. Cultuur. Tijdschrift voor etnologie, 2, pp. 40-55.

Groepsverkrachtingen door allochtone jongeren werden omstreeks 2002 door politiek en media herkend als een nieuw misdaadprobleem. Sagen zoals die over de Smileybende, die meisjes laat kiezen tussen verminking en verkrachting, weerspiegelen die aandacht. Dit artikel plaatst sagen en nieuws over groepsverkrachtingen in de maatschappelijke context van die jaren, waarin zorgen over zinloos geweld plaats maakten voor zorgen over allochtone, met name Marokkaanse, jeugdcriminaliteit.
Lees verder

The Kwispel: A Narrative Riddle Genre (2006)

Met Theo Meder (2006). “A Rope Breaks. A Bell Chimes. A Man Dies.” The Kwispel, A Neglected International Narrative Riddle Genre. In Catteeuw, Paul, Jacobs, Marc, Rieuwerts, Sigrid [et al.] (red.), Toplore: Stories and Songs, pp. 28-38. Trier: Wissenschaftlicher Verlag Trier.

‘Er ligt een man dood in een telefooncel, naast hem gebroken glas. Wat is er gebeurd?’ Dit soort verhaalraadsels, waarvan de plot lijkt op die van broodjeaapverhalen, zijn internationaal bekend. In Nederland worden ze wel ‘kwispels’ genoemd, van quiz en spel. Lees verder

De inspiratiebronnen van Roald Dahl (2004)

Dropveters van rattenbloed en een ingeslikte octopus. De inspiratiebronnen van Roald Dahl. In Mooren, P., Kurvers, J., Lierop-Brouwer, H. (red.), De mondige jeugdliteratuur. Over raakvlakken van jeugdliteratuur en volkscultuur , pp. 139-154. Leidschendam: Biblion.

Roald Dahl had een grote fantasie – en een goed oor voor volksverhalen. Behalve met elementen uit sprookjes zijn Dahls boeken voor kinderen en volwassenen doorspekt met plots uit urban legends. Ook privé vertelde Dahl deze macaber-komische verhalen graag als waar gebeurd aan een nietsvermoedend publiek. Lees verder

Nieuws is een verhaal (2004)

Nieuws is een verhaal. In Burger, P. & Koetsenruijter, W. (red.) Mediahypes en moderne sagen. Sterke verhalen in het nieuws, pp. 71-93. Leiden: Stichting Neerlandistiek Leiden.

Journalisten houden van sterke verhalen, dus ook van broodjes aap. Massamedia zijn de grootste verspreiders van deze moderne verhaalfolklore. Zelfs wanneer nieuwsmedia de waarheid van een verhaal bestrijden, blijken ze het geloof erin te kunnen versterken. Lees verder

Mediahypes, moderne sagen en andere mediakwalen (2004)

Mediahypes, moderne sagen en andere mediakwalen. Ter inleiding. In Burger, Peter & Koetsenruijter, Willem (red.), Mediahypes en moderne sagen. Sterke verhalen in het nieuws , pp. 9-23. Leiden: Stichting Neerlandistiek Leiden.

Nieuwsberichtgeving kan op hol slaan door krachten die sterker zijn dan journalistieke normen van objectiviteit en betrouwbaarheid. Deze inleiding bij een bundel artikelen over sterke verhalen in het nieuws bespreekt achtereenvolgens: mediahypes, morele paniek, moderne sagen en massahysterie. Lees verder

Over wonderbaarlijke zwangerschappen (1990)

Over wonderbaarlijke zwangerschappen. SIC, driemaandelijks letterkundig tijdschrift. Jrg. 5, nr. 2/3, pp. 40-51.

Een meisje wordt zwanger doordat ze in een badkuip heeft gezeten waarin een man heeft gemasturbeerd. Een blanke vrouw baart een zwart kind doordat haar man een prostituee heeft bezocht die voor hem een zwarte klant had. Moderne verhalen over onwaarschijnlijke zwangerschappen, maar met parallellen in wetenschappelijke en religieuze discussies die teruggaan tot de Middeleeuwen. Lees verder

Sage en waarheid in protesten tegen Jezusfilms (2009)

U wordt genept, broeders! Sage en waarheid in protesten tegen Jezusfilms. In: Exalto, J. & Lieburg, F., van (red.), Spoken op het kerkhof. Verkenningen van protestantse vertelcultuur. (Jaarboek voor de geschiedenis van het Nederlands protestantisme na 1800 vol. 17), pp. 135-153. Zoetermeer: Meinema.

In kettingbrieven en -mailtjes worden gelovigen al sinds de jaren tachtig opgeroepen om te protesteren tegen godslasterlijke films over het leven van Jezus. Sommige van die films bestonden echt (de bekendste is Scorsese’s Last Temptation of Christ), andere niet. In beide gevallen zijn de protesten te beschouwen als symbolische verhalen waarmee groepen mensen morele grenzen definiëren. Deelnemers aan deze rituele twisten vervullen vaste rollen: de provocateurs en de gekwetsten, met de nieuwsmedia aan de zijlijn als verslaggever en aanjager.
Lees verder

Jacob van Maerlant, Het Boek der Natuur (1995)

Jacob van Maerlant (1995). Het Boek der Natuur. Vertaling en toelichting Peter Burger. 2e druk. Amsterdam: Querido. De zeemeermin, de draak en de eenhoorn: ze zijn te vinden in de middeleeuwse dierenencyclopedie van Jacob van Maerlant. Geïllustreerde bloemlezing uit een dertiende-eeuws bestiarium. … Lees verder