Broodjes aap zijn extreme verhalen, maar niet alle extreme verhalen zijn broodjes aap. Politici en nieuwsmedia zijn verslaafd aan extreme verhalen en serveren daardoor ook regelmatig broodjes aap. Geprolongeerd: er zit geen inktvis maar varkensanus in calamares. CDA-europarlementariër Esther de Lange, Marianne Thieme, De Telegraaf en andere nieuwsmedia zeggen zelf dat het waar is.
Toen ik begin dit jaar het verhaal dat inktvisringetjes worden gemaakt van varkensdarmen een grote toekomst voorspelde, had ik niet kunnen denken dat het deze maand het niveau zou bereiken van de landelijke en Europese politiek. Maar gisterochtend twitterde Marianne Thieme:
Gefrituurde inktvisringen blijken regelmatig gemaakt van varkensanus #rapport #EU #De_Persdienst via @PatrickWiercx
— Marianne Thieme (@mariannethieme) October 17, 2013
Thieme reageerde op een interview over voedselschandalen in BN/De Stem met CDA-europarlementariër Esther de Lange. ‘En calamaris, dat eet ik alleen nog aan zee’, zegt De Lange. ‘Die gefrituurde inktvisringen blijken geregeld gemaakt van varkensanus.’
Politici houden van sterke verhalen
De Lange zou moeten weten waar ze over praat, want ze presenteerde gisteren in Brussel een rapport over voedselfraude. Calamari komen daar niet in voor. Dat verbaast me niets: ook het Amerikaanse radioprogramma This American Life (transcript) dat er al in januari uitgebreid onderzoek deed, vond als bron alleen vrienden van vrienden van vrienden, maar geen bewijs.
Dit weerhield Esther de Lange er niet van om gisteravond in Editie NL te beweren dat het waar was en een onderzoek aan te kondigen dat de onderste steen boven zou brengen. Calamari van varkensrectum: het is nog een paar graadjes walgelijker dan runderbiefstuk van paardenvlees. Daar houden politici van: extreme verhalen die duidelijk maken hoe urgent de kwestie is die zij willen agenderen. Die verhalen doen hun werk ook als ze niet waar zijn.
In 2008 wist minister van Volksgezondheid Ab Klink het paddoverbod door de Tweede Kamer te loodsen met behulp van een verhaal over een Fransman die in Amsterdam onder invloed van paddo’s zijn hond had gevild. Dat de man psychotisch was en geen paddo’s had gebruikt, was al bekend voor het Kamerdebat waarin Klink het vertelde.
Toen begin deze maand in Haarlem een vrouw werd afgetuigd door zes Marokkanen, was de PVV er als de kippen bij om Kamervragen te stellen. Toen bekend werd dat de vrouw het verhaal verzonnen had, bleef het stil op het twitteraccount van Wilders: racistische hoaxes zijn zijn probleem niet.
Dat politici van sterke verhalen houden, zou niet zo’n bezwaar zijn als er een soort, hoe zal ik het noemen, waakhonden bestonden van de democratie, die bij elk verhaal dachten: dat gaan we eens checken.
Checken of indekken
De nieuwsmedia hebben zich in de berichtgeving over calamaresgate niet van hun beste kant laten zien. Het interview van de Persdienst dat met De Lange werd ook geplaatst door andere Persdienst-kranten en –nieuwssites. De interviewster vertelde me dat ze het verhaal niet had gecheckt: het leek haar waarschijnlijk in het licht van andere voedselschandalen.
De Telegraaf kopte ‘Inktvisringen vaak gemaakt van varkensanus’ en verwees als bron naar het voedselfrauderapport van De Lange – waar niets in staat over calamares. NOSop3, het lollige neefje van de NOS-familie, bracht het nieuws met een woordspeling: ‘Overheerlijke delicatesse: calamanus’ (update: maar heeft het bericht inmiddels aangepast aan de kritiek).
Editie NL maakte er op het eerste gezicht meer werk van. Een verslaggeefster ging op bezoek bij een vishandelaar. Die had eens rondgebeld, en inderdaad: leveranciers kenden het verhaal ook. Over andere leveranciers, natuurlijk. Daarna volgde een smaaktest, waarbij een inktvisringetje uit zijn winkel werd vergeleken met een ringetje uit de supermarkt. De een was flubberiger, de andere rubberiger, en ook de smaak verschilde. Daar hadden we ons bewijs. Dat daarna quotes in beeld verschenen van de Voedsel- en Warenautoriteit en van een vertegenwoordiger van de visindustrie, die beide ontkenden dat er in Nederland varkenscalamares werden verkocht, maakte toen niets meer uit.
Dit is een karikatuur van factchecking: de vishandelaar vertelt dezelfde vage verhalen over concurrenten door die ook This American Life optekende uit de mond van visfabrikanten. De smaaktest bewijst niets: verse tagliatelle zijn lekkerder dan gedroogde, maar dat betekent nog niet (zoals een collega van me opperde) dat een van de twee van lintwormen wordt gemaakt. En de wederhoor bij VWA en visindustrie is een laffe manier om fout nieuws toch ‘objectief’ te kunnen brengen – dit is geen checken maar indekken.
Van horen zeggen
Blogs deden het beter dan mainstream media. GeenStijl noemde het verhaal direct een voedselfraudehoax. Joop.nl bracht het eerst als een serieus probleem, maar maakte later op de dag een draai van 180 graden: het is een broodje aap. En ook De Lange zelf lijkt om. Joop: ‘Haar woordvoerder verklaart nu desgevraagd tegenover Joop dat ze het verhaal “van horen zeggen” heeft. Enig bewijs is er niet.’
Update [18/3/2016]: Keuringsdienst van Waarde over calamares
Varkensanussen komen er niet aan te pas, maar helemaal natuurlijk zijn kant-en-klare calamares uit de supermarkt vaak evenmin, ontdekten de makers van het tv-programma Keuringsdienst van Waarde (17 maart 2016). Een deel wordt niet gesneden uit de tubes van kleinere pijlinktvissen (loligo vulgaris), maar gestanst uit de grotere Dosidicus gigas, of samengesteld uit de tubes en andere lichaamsdelen van de dieren.
Blij dat er toch iemand werk van gemaakt heeft om een en ander eens door te lichten…
Keep up the good work! :-)
Ja, goed werk. Zeker in Den Haag is men altijd publiekwenselijk bezig met “verontrust”, “verbolgen” etc. maar komt er verder niets van terecht. Ze horen een blad vallen en roepen dat het herfst wordt.
moraal van het verhaal:politici zijn net mensen!
Misschien heeft één keer iemand het geopperd als geintje, omdat ze zo rubberachtig uitzien. Kan me niet voorstellen dat die hamburgerketen graag z’n voedselvoorraad naar de concurrent ziet gaan… Misschien wel net zo’n verhaal als die van de shoarmatent waar een medewerker zijn handen niet had gewassen na toiletbezoek en er e-colibacteriën in het broodje shoarma terechtkwamen. Gelijk zijn alle shoarmatenten verdacht… broodje poep van Ome Willem.
Dat ‘broodje poep’-verhaal is door twee van mijn studenten uitgezocht voor ons Nieuwscheckersproject. Zie ‘Consumentenbond misbruikt stigmatiserend “broodje poep”‘, door Vincent Frequin en Rosa Marijnen.
De sterke verhalen. Tja,………. hoe snel zijn we bereid iets te geloven?
En als het er werkelijk toe doet. Hoe snel zijn we bereid het te vergeten?
Ja vond het al een onzinverhaal waar haal je al die anussen vandaan toch? Grappig dat zo een drollig verhaal wel de media haalt maar de constante vergiftiging van onze kinderen met E-nummers en gemodificeerde troep nauwelijks aandacht krijgt…wordt maar eens ziek , mag je ineens gewoon doorlopen in de Supermarkt en mag je niks meer hebben met gemodificeerd zetmeel en E-621 , hoog glucose maissiroop en natuurlijk fructosesiroop wat bijna overal in zit …bah …wat eten we eigenlijk een troep he…