« Seks in een spreadsheet
Studie pleit ekster niet vrij van diefstal »

Plunderaars stelen trouwringen: riskante retoriek over de ramp

Toen in 1906 het nieuws over de verschrikkelijke aardbeving in San Francisco New York bereikte, waarschuwde een krantenredacteur zijn staf: ‘Neem geen ongeverifieerde geruchten op. Je kunt wachten op het verhaal dat plunderaars vingers van vrouwen afsnijden om de ringen te roven. Dat is een broodje aap dat ik al jaren hoor.’ In de Veiligheidsraad riep minister Frans Timmermans het beeld op van Oekraïense separatisten die vliegrampslachtoffers van hun ringen beroven. Riskante retoriek, die kan werken als een boemerang.

Wat zei Timmermans precies?

In zijn veelgeprezen toespraak tot de Veiligheidsraad op 21 juli zei minister van Buitenlandse Zaken Frans Timmermans: ‘Just imagine that you first get the news that your husband was killed and then within two or three days you see images of some thug removing the wedding band from their hands. Just imagine that this could be your spouse.’ (‘Stel je voor dat je eerst het nieuws krijgt dat je man gedood is en dat je twee of drie dagen later beelden ziet van een schurk die de trouwring van zijn hand haalt. Stel je toch eens voor dat het om jouw echtgenoot zou gaan.’)

Waar is die beschuldiging op gebaseerd?

Dat de Oekraïense separatisten op de rampplek ringen zouden roven, is gebaseerd op beelden die sinds 20 juli de ronde doen. Op een foto zien we een man in camouflagepak tussen de brokstukken van vlucht MH17, in zijn linkerhand een gouden ring. Maar is het een ring en is de man aan het plunderen? Veel nieuwsmedia waren voorzichtiger dan minister Timmermans. Zelfs de sensationalistische Daily Mail hield slagen om de arm: het bericht is niet geverifieerd, het object lijkt op een ring.

Sindsdien zijn de foto en de video (van Vice News) waaruit deze afkomstig is onder de loep genomen door bloggers en twitteraars. Zeker is dat we hier niet een rebel zien die een ring van een hand rooft – er is geen lichaam te zien. Rooft hij de ring, of stelt hij hem veilig om een dode te identificeren? Is het wel een trouwring? Een blogger ziet er een elleboogvormig stuk bouwmateriaal in. (edit 8 sep. 2014: En ik denk na tien keer kijken dat hij gelijk heeft.) Het videofragment:

Zie ook de uitvergroting op video (met dank aan @HarryDillema.)

Beelden van de ramp bleken al eerder voor meerderlei uitleg vatbaar. Laat de – nu al iconische – foto van de soldaat met de knuffelaap een ongeschoren bruut zien die kinderspeelgoed omhoog houdt als trofee? Of toonde hij toegestroomde fotografen materiaal van de ramp, waarna hij het terug legde, respectvol zijn vechtpet afnam en een kruis sloeg? Of was het toch vooral propaganda, omdat hij erbij zei dat het Oekraïense regeringsleger schuldig was aan deze doden?

Vooroordelen beïnvloeden wat je ziet. Een klassiek voorbeeld zijn de vrijwel identieke beelden die persbureaus verspreidden na de Hurricane Katrina-overstroming in 2005. Drie mensen tot hun borst in het water. Het blanke stel op de ene foto heeft in een supermarkt brood en drinken ‘gevonden’, de zwarte man op de andere foto heeft een supermarkt ‘geplunderd’.

Vertelde Timmermans in de Veiligheidsraad een broodje aap?

Het verhaal over de gestolen ring is niet overduidelijk onwaar, maar evenmin is het overduidelijk waar. Het is het soort verhaal dat al eeuwen gebruikt wordt in verslagen van rampen en oorlogen om anderen af te schilderen als barbaren. Ringen van lijken stelen is de overtreffende trap van plunderen.

Toen de veerboot Berlin in 1907 verging bij Hoek van Holland, citeerde de Leeuwar­der Courant een ooggetuige die vertelde hoe strandjutters ringen van de gezwollen vingers van de lijken rukten. De daders waren landgenoten, maar gedroegen zich als wilden: ‘Het leek mij een oogenblik, of ik op de kust van Nieuw-Guinea was, in plaats van Holland’ (25 feb. 1907).

Na de verwoestende aardbeving bij Messina op 28 december 1908 berichtte de Leeuwarder Courant: ‘De roovers beginnen weer met hun werk. Zij hebben zich militaire uniformen weten te verschaffen en plunderen in deze vermomming de lijken. Bij een der dieven vond men tachtig horloges en ringen en afgesneden vingers met ringen. […] Dagelijks worden nieuwe misdaden gepleegd door de hyena’s der puinhoopen.’ (6 januari 1909)

Verhalen over ringenroof deden ook de ronde ten tijde van de tsunami van 2004. En of het nu in Oekraïne gebeurd is of niet: mensen zien het gebeuren of vrezen ervoor. Al twee dagen na de ramp uitten in de media Nederlandse en Britse nabestaanden hun angst voor de diefstal van trouwringen.

Deed Timmermans er goed aan juist dit voorbeeld te gebruiken?

Frans Timmermans hield een krachtige speech voor de VN Veiligheidsraad. Uitstekende dictie, krachtige beelden. Maar het verhaal over de geroofde trouwring is een uitnodiging aan aanhangers van de separatisten om Nederland te beschuldigen van vooringenomenheid en effectbejag. Het gebeurt al. Waarom op het gevoel werken met een verhaal waarover zo weinig zekerheid bestaat? Alsof de rest al niet erg genoeg was.

 [Update 9 oktober 2014] Zuurstofmasker

Na het pathos van de trouwring is er nu dat van het zuurstofmasker. In de talkshow van Jeroen Pauw kreeg Timmermans gisteravond de vraag of hij niet had overdreven door het beeld op te roepen van passagiers die elkaars hand vasthielden en elkaar voor een laatste maal in de ogen keken. Timmermans repliceerde: ‘U weet dat er iemand is gevonden met een zuurstofkapje op zijn mond. Die heeft dus de tijd gehad om dat te doen.’

Die uitspraak is onjuist. Eén van de 298 slachtoffers, een Australiër, is gevonden met een zuurstofmasker om zijn nek. Of hij dit zelf heeft omgedaan, viel niet vast te stellen. Deze informatie was bij de nabestaanden nog niet bekend toen Timmermans zijn uitspraak deed. Timmermans heeft spijt betuigd.

Bronnen
De historische voorbeelden van verhalen over plunderaars die ringen roven, komen uit mijn proefschrift: Burger, P. (2014). Monsterlijke verhalen. Misdaadsagen in het nieuws en op webforums als retorische constructies. Den Haag: Boom Lemma, pp. 67-71.
sluiten

10 thoughts on “Plunderaars stelen trouwringen: riskante retoriek over de ramp

  1. Goed artikel! Je je beschrijft mijn onderbuik gevoel uitstekend. Iedereen roept maar en heeft zijn mening klaar op basis van berichten uit de media terwijl je overal vraagtekens bij zou moeten stellen.

  2. Helemaal mee eens Peter. Ik verbaas me al een week over de opruiende taal die op geruchten en stilstaande beelden gebaseerd is.

  3. Sterke nuancering en goede historisering. Ik keek al uit naar precies dit artikel.

    Ik was aanvankelijk woest door dit deel in Timmermans speech. Na een paar muisklikken veranderde dat echter in verbazing over hoe Timmermans, een zeer erudiet diplomaat, zich hier blijkbaar zo publiekelijk in kan vergissen.

    In de beelden zie ik iemand ‘iets’ uit een kapotte doos pakken, het bekijken en het vervolgens teruggooien in de doos en de doos uiteindelijk wegdragen. Niet het beeld dat ik in mijn hoofd had toen ik de speech van Timmermans beluisterde. Het blijft echter ook de vraag of Timmermans zich alleen op het genoemde beeld baseert.

    Het lijkt me dus in ieder geval bevestigd dat de seperatisten er een gebrekkig moreel besef op na houden. Er zijn genoeg bevestigde berichten en beelden van geplunderde fotocameratassen en rugzakken.

  4. Ik denk dat er heus mensen zullen zijn die goederen hebben mee genomen, maar dat zou ook gebeuren als Nederland in een zelfde soort situatie zou zitten. Dus laten we niet doen alsof de perfecte mens bestaat.

  5. Allemaal goed en wel. Maar wie gaat er zijn excuses aanbieden vooraan voor dezelfde groep mensen waar ook de onzin verteld is? Zo hoort het toch, nee?
    Ik kan me overigens niet van de indruk ontdoen dat de auteur van dit artikel wel heel voorzichtig is naar Frans Timmermans toe, hem, ondersteund door historische feiten, zelfs een beetje veel vrijpleit! Op dat niveau is dit onvergeeflijk! De rhetoriek pro Kiev, maar vooral anti Russisch klinkt ook hier door. Samengevat, zelfs als de Russen aan de goede kant staan, kiezen wij bewust en willend voor de andere!

  6. Vrijpleiten? Ik vind het onverstandig dat Timmermans nu juist zo’n onzeker en omstreden voorbeeld gebruikte toen hij voor de VN over die trouwring sprak. Hij maakte strategisch gebruik van een oud vooroordeel, dat is wat ik met die historische parallellen wilde laten zien.

  7. Roelof Hemmen van RTL nieuws heeft vandaag ook een stuk hierover in de RTL blog geschreven met een verwijzing naar deze site.
    Alle nieuwsrubrieken hebben dit als “de waarheid” gebracht en dat wil ik dan nog wel begrijpen in de chaos van die dagen, maar nooit enige vorm van rectificatie gedaan op dat bericht.
    Nu wijzen naar Frans Timmermans die een lintje geeft aan zijn Australische collega en er een emotioneel verhaal omheen breien.
    Ik denk dat een excuus van de Nederlandse media en een goede uitleg waarom het zo fout gegaan is ook op zijn plaats zou zijn.
    http://www.rtlnieuws.nl/columns/column/roelof-hemmen/helden-en-schoften-de-nebel-des-krieges

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *