« Drie maanden op je hoofd staan: verhalen van vrijwillige proefkonijnen
1951: Nederlandse bloemisten vinden Valentijnsdag uit »

Mo Modaal en het Charlie-complot

Mainstream media zoeken al jaren op straat naar de stem van de gemiddelde moslim. Intussen laten in de comments op de Facebookpagina van die media heel wat moslims hun stem horen. Inclusief de onthutsend populaire complottheorieën over de aanslagen in Parijs: ‘Het waren zogenaamde moslims die met hun linkervinger ‘Allahu akbar’ riepen. IEDERE MOSLIM WEET DAT DIT MET DE RECHTERVINGER MOET!’

Zoeken naar zogenaamde gewone moslims valt niet mee. Het EénVandaag Opiniepanel probeert al sinds 2011 om Mo Modaal te strikken. Tevergeefs, zei presentator Gijs Rademaker in de NPO-uitzending van 22 januari over vrijheid van meningsuiting. Moslims, en migranten in het algemeen, zijn notoir ondervertegenwoordigd in opiniepeilingen.

Zelfs hun woordvoerders zijn voor sommige media moeilijk te vinden, zo blijkt uit de aankondiging van het ANP een ‘islamdesk’ op te richten. Daar hoefden van hoofdredacteur Marcel van Lingen niet eens echte journalisten achter te zitten, maar ‘mensen die lijntjes hebben’. Want, zei Van Lingen: ‘Als ik de meest bekende, of misschien zelfs meest radicale, imam van Nederland wil interviewen, dat weet ik bij God niet hoe ik bij hem terecht moet komen.’

#NietmijnIslam

Bij zo’n schaarste kunnen de makkelijk vindbare stemmen meer gewicht krijgen dan ze volgens mij verdienen. Een daarvan was de Facebookpagina NietmijnIslam, mede opgericht door Mohamed Azahaf, die zich na een radicaal verleden opnieuw uitvond als bruggenbouwer. Die pagina, gepresenteerd als de stem van de ‘zwijgende meerderheid’ van Nederlandse moslims, ging op de avond van 7 januari online en nadert de 27.000 likes. Maar wie daarin grasduint krijgt de indruk dat ze  grotendeels van autochtone niet-moslims komen, de groep die ook de discussie op de pagina domineert. De extremist die in een comment beweert dat ‘deze ditisnietmijnislam moest eigenlijk heten ditisdeislamzoalsdenietmoslimshetwillen’, heeft een punt.

Veel moslims die zich op NietmijnIslam laten horen, spreken zich juist uit tegen dit initiatief. Een moslima: ‘Wie stel je hier nou tevreden mee alle kuffars nou well done ze zijn er blij mee maar is Allah swt [geprezen en verheven is hij, PB] hier blij mee vraag je dit is af.’ Deze tegenstemmen krijgen op NietmijnIslam vrijwel alleen antwoord van niet-moslims. Zelfs een radicaal die zionisten ‘een vernietigende ziekte voor de mensheid’ noemt, krijgt alleen weerwoord van niet-moslims. Ook op NietmijnIslam houdt de zwijgende meerderheid die de pagina zegt te vertegenwoordigen zich dus stil.

Wantrouwen jegens mainstream nieuws

Wie religieuze diversiteit en luidruchtige discussie zoekt, kan beter terecht bij de NOS. Op de NOS-Facebookpagina verschijnt het eerste bericht over de aanslagen op 7 januari om 13 over 12 ’s middags: “‘Doden bij aanslag in Parijs’”. Daarna gaat het los: in de week na de aanslagen laten honderden moslims hier hun stem horen.

Op de NOS-pagina hebben zich duizenden Nederlanders, autochtoon en allochtoon, moslim en niet-moslim, uitgesproken over het nieuws. Als we die Mo Modaal dan zoeken, maken we hier meer kans dan in de merendeels autochtone sociëteit van NietmijnIslam.

Veel deelnemers aan de discussie zijn herkenbaar als moslims. Ze hebben als avatar een foto met hoofddoek, een ‘I love my prophet’ of ‘Je suis muslim’-logo, en vooral: ze spreken zich uit als moslim. ‘Wij, Moslims en met name de islamitische landen moeten opstaan en al dit soort tuig zelf aanpakken.’

Ten tijde van de oorlogen in Gaza kampte de pagina regelmatig met trollen, vertelt NOS-community manager Anouk Tijssen: mensen die puur om te provoceren heftige meningen posten en zich verschuilen achter een nepprofiel. Die trollen lijken in de Charlie-discussie geen rol te spelen: ik heb steekproefsgewijs tientallen profielen gecheckt en trof steeds vertrouwenwekkende, met familiefoto’s, banen en opleidingen gestoffeerde Facebookpagina’s.

De moslims die zich hier laten horen, delen een sterk wantrouwen tegen mainstream media als de NOS: ‘Het is de media die dit allemaal doet, mensen op elkaar in laten gaan en haat laten zaaien.’ Voor veel moslims is Palestina dichterbij dan Parijs, voor mainstream media is dat juist andersom. Veel reacties zijn jijbakken: waarom moet ik tranen storten om Franse cartoonisten, als jullie zo weinig aandacht hebben voor de dood van Palestijnse, Syrische en Irakese kinderen bij bombardementen?

Veel moslims zeggen dat de terroristen in Parijs zich ten onrechte beriepen op de islam. Maar minstens even sterk vertegenwoordigd zijn degenen die uit de shock over moord in naam van de profeet en wantrouwen tegen de media de conclusie trekken: het was allemaal één groot toneelspel om moslims is diskrediet te brengen.

Complottheorieën

In de foto’s en video’s die snel na de aanslagen online verschijnen, vinden reageerders aanwijzingen voor bedrog. Op de Facebookpagina van de NOS ontmoeten zij autochtone complotdenkers. Moslims en niet-moslims gebruiken in hun comments metaforen en jargon die courant zijn in het internationale discours van samenzweringsgelovigen: de massa loopt als een ‘kudde schapen’ achter de machthebbers aan, een minderheid is ‘wakker’ en doorziet het bedrog van de media over deze ‘false flag’-operatie.

Waren het echt moslimterroristen? Ja, ze riepen na de aanslag ‘Allahu Akbar’, maar dat kan iedereen wel doen. Een (autochtone) reactie:

onder de bivak muts kan je ni kijken…zelfde geld zit er een nederlander, amerikaan, franse enz persoon onder en die denkt ik roep dat…het is gewoon een opgezet plan dat ze weer lekker kunnen haatzaaien!!! de meeste mensen hebben hun oogkleppen nog op en geloven alles!!!

Dit algemene wantrouwen wordt al snel concreter. Waarom was er geen verkeer in de straat voor het kantoor van Charlie Hebdo? Waarom had iemand die naar het dak van het redactiegebouw vluchtte al een kogelvrij vest aan? Een van de mannen stak één vinger op toen hij wegliep (‘Er is maar 1 God’), maar het was zijn linkervinger – een echte moslim had zijn rechtervinger opgestoken. Ze spraken te goed Frans. Ze handelden te professioneel. Nee, ze handelden juist overdreven amateuristisch door een ID-kaart in de auto te laten liggen.

Over de ware identiteit van de aanslagplegers lopen de meningen uiteen: de CIA, de Mossad, de joden, de zionisten, de Illuminati, de Rockefellers, de Bilderbergers, de jezuïeten en de vrijmetselaars. De namen lijken inwisselbaar. Als concrete aanleiding wordt regelmatig de erkenning van Palestina door het Franse parlement genoemd: de aanslagen zijn een middel om Frankrijk weer in het pro-Israëlische gareel te krijgen.

NOS Facebook 1Dergelijke meningen zijn in West-Europa gestigmatiseerd – het is een marginale groep ‘aluhoedjesdragers’ die ze verkondigt. De meest respectabele politicus die er zijn steun voor uitsprak is Le Pen-père. Maar bijvoorbeeld in Turkije zijn deze verdenkingen mainstream: volgens burgemeester Gokcek van Ankara (van de regerende AK-partij) zat de Mossad erachter. Nederlandse Turken die een dergelijke mening zijn toegedaan zien zich dus gesteund door belangrijke politici uit hun moederland.

De betere vox pop

Hoe verbreid is het geloof in een complot precies onder Nederlandse moslims? Dat valt zo gauw niet te zeggen. Niet alle groepen zijn vertegenwoordigd op de Facebookpagina van de NOS. Het valt te verwachten dat de oudste generatie migranten afwezig is, en dat de meest geassimileerden, die zich het best herkennen in het NOS-nieuws, minder aandrang hebben om mee te discussiëren. Geen wetenschappelijk verantwoorde steekproef dus, maar wel een verzameling van honderden Nederturkse en Nedermarokkaanse studenten, docenten, monteurs, chauffeurs en huisvrouwen. De betere vox pop.

Scholing lijkt geen factor van belang, al zijn mensen met een hbo- en mbo-opleiding beter vertegenwoordigd dan die met een universitaire. Typisch het werk van de Mossad, zegt ook een schoolmaatschappelijk werker. Een vooropgezet spel om de islam zwart te maken, vindt iemand met een hbo-opleiding rechten. En een afgestudeerd veiligheidskundige verwijst naar de samenzweringswebsite van Martin ‘nabestaanden van MH17 zijn acteurs’ Vrijland.

Een aanwijzing dat het samenzweringsdenken onder moslims mogelijk breed is geaccepteerd, is dat beweringen over complotten op de NOS-Facebookpagina alleen door niet-moslims worden tegengesproken. Zijn de moslims die meepraten het allemaal stilzwijgend eens met de complotdenkers, vinden ze een complot op zijn minst plausibel, of willen ze – in een potentieel vijandige omgeving – hun geloofsgenoten niet afvallen?

Twee hoeraatjes voor de NOS

Dat brede draagvlak onder Nederlandse moslims voor complottheorieën over de aanslagen in Parijs is in de media de afgelopen weken onderbelicht gebleven. Het is nieuws dat, anders dan #Nietmijnislam, niet uit zichzelf naar je toekomt. Het zijn stemmen zonder woordvoerder. Journalisten hechten te veel waarde aan woordvoerders, ook als die zo’n onduidelijke achterban hebben als Azahaf. En ze benutten Facebook en andere sociale media te veel als marketingtool en te weinig als middel voor research en interactie: om trends te peilen, mensen te werven voor interviews en te reageren op vragen en kritiek.

Het is de grote verdienste van de NOS dat die de balkanisering tegengaat en op Facebook een forum biedt voor discussie tussen mensen met verschillende etnische en religieuze achtergronden. Het is een hele klus om dat debat beschaafd te houden: community manager Tijssen voegt regelmatig nieuwe varianten op ‘kanker’ toe aan de scheldwoordenfilter, die toch al op strong staat, en blokt de ergste overtreders. Ook praat ze namens de NOS terug en entameert ze discussies: toen haar opviel dat er veel te doen was over complotten, vroeg ze bij een bericht om reacties daarover.

Dat is allemaal broodnodig, maar het heeft nog te weinig gevolgen voor de journaaluitzendingen, die net als andere mainstream media nog steeds te veel naar de staat en te weinig naar de straat luisteren. Die straat is tegenwoordig dankzij Facebook en andere sociale media dichterbij dan ooit. Luister ernaar, want ondertussen woekert het wantrouwen voort.

 Dit artikel verscheen op 30 januari 2015 ook op de site van de Volkskrant.

Bronnen
Zie over het wantrouwen van moslimjongeren jegens nieuwsmedia:
  • Konijn, E., Oegema, D., Schneider, I., de Vos, B., Krijt, M. en Prins, J. (2010). Jong en Multimediaal - Mediagebruik en meningsvorming onder jongeren, in het bijzonder moslimjongeren . Afdeling Communicatiewetenschap, Vrije Universiteit Amsterdam. (rapport, samenvatting)
    Recent onderzoek naar de overwegend negatieve framing van moslims in Nederlandse nieuwsmedia:
  • Drunen, A. van (2014). “They are not like us”: How media and audiences frame Muslims. Dissertatie, Universiteit van Amsterdam.
  • sluiten

    Leave a Reply

    Your email address will not be published. Required fields are marked *