‘Sylvie gooit liefdesleven op slot’, kopte RTL toen bekend was geworden dat Sylvie van der Vaart een nieuwe vriend had. Op Goede Vrijdag was Sylvie in Parijs gespot door een lezer van het Duitse Bild terwijl ze op de Pont Neuf zoende met de zakenman Guillaume Zarka. Het stel bevestigde een hangslotje aan de brug met de tekst ‘From Paris with love. S&G.’ Daarna raasden ze weg op de motor. Een veeg teken is dat het ooggetuigenverslag niet vermeldt wat ze met het sleuteltje deden. Want dat moet volgens de traditie de rivier in.
De verlovingsring raakt uit, het liefdesslotje is in. Wereldwijd, van Seoul tot Montreal, maar vooral in Europa, hangen verliefde paartjes een hangslot aan een brug om hun liefde te bezegelen. In Nederland is het gebruik nog niet echt doorgebroken, maar in Helmond hangen pasgetrouwde stellen al een slot aan de brug tegenover het kasteel, en het Rotterdamse Delfshaven profileert zich sinds 2010 als liefdesbedesvaartsoort met zijn eigen Lock of Love. (Update, 13 feb. 2014: Alle Nederlandse slotjesbruggen op een rij.)
‘Een oeroude Chinese gewoonte‘
Hoe oud is deze folklore en waar is ze ontstaan? Succes heeft vele vaders: diverse plaatsen claimen dat zij de eerste waren. Volgens de websites van verschillende slotjesverkopers hebben we te maken met een ‘oeroude Chinese gewoonte’. Dat beweert bijvoorbeeld het plaatsje Lovelock in Nevada, dat zijn naam te gelde maakt door liefdestoeristen te lokken met het ‘Chinese slotjesritueel’.
In China hangen inderdaad liefdesslotjes aan de Grote Muur en op andere plekken, maar het lijkt erop dat die gewoonte pas enkele tientallen jaren bestaat en is geïntroduceerd door Europese toeristen. Het is een gaaf voorbeeld van een verzonnen traditie, bedoeld om toeristen de indruk te geven dat ze deelnemen aan iets ouds en authentieks.
Terug naar Europa: waar komen die slotjes vandaan?
‘Er bestaat een sage over die brug’
In Italië heeft het slotjesfenomeen een enorme boost gekregen door de jongerenroman Ho voglia di te (‘Ik wil je’, 2006) van Federico Moccia. Hij laat een van zijn personages vertellen dat er een sage bestaat over de derde lantaarnpaal van een brug in Rome, de Ponte Milvio. Stelletjes die daar een slotje aan de ‘ketting der verliefden’ hangen en het sleuteltje in de Tiber gooien, zullen altijd bij elkaar blijven. Die sage komt waarschijnlijk uit de fantasie van de schrijver: in een interview heeft Moccia beweerd dat hij zélf het eerste slot aan de Ponte Milvio heeft gehangen.
De geliefden van Moccia kregen navolging, vooral na het verschijnen van de boekverfilming in 2007. Een maand na de première hingen er al zoveel slotjes aan de beroemde lantaarnpaal, dat hij instortte onder het gewicht van al dat ijzer. (update 9 juni 2014: Ook in Parijs stortte vandaag een deel van een brugleuning in onder het gewicht van de liefdesslotjes.)
Volgens anderen hingen de eerste Italiaanse slotjes in Florence. In de jaren negentig hingen de cadetten van een militaire academie als ze afzwaaiden het hangslotje van hun locker aan de Ponte Vecchio. Andere militairen in Noord-Italië zouden dat in hun steden al in de jaren dertig van de twintigste eeuw hebben gedaan. Voor hen was het slotje aan de brug dus een ritueel van losmaking en vrijheid, maar voor de verliefde stelletjes die het overnamen is het een ritueel van verbinding en vastigheid.
Stamt het liefdesslotjesritueel uit de jaren negentig? Volgens de VVV van het Servische Vrnjacka Banja is het veel ouder.
De tragische liefde van Nada en Relja
Naast de Liefdesbrug (Most Ljubavi) van Vrnjacka Banja staat een bord dat het verhaal vertelt van de onderwijzeres Nada en de officier Relja, die zich met elkaar verloofden in 1914. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog vertrok Relja naar Griekenland, waar hij verliefd werd op een Griekse vrouw. Hij keerde nooit terug naar Nada, die wegkwijnde en stierf van liefdesverdriet. Om niet het lot van Nada te delen, begonnen de meisjes van Vrnjacka Banja slotjes met de namen van hen en hun minnaars aan de brug te hangen waar Nada en Relja altijd afspraken. Het sleuteltje gooiden ze in de rivier. Geen gezamenlijk ritueel dus hier, maar vrouwelijke liefdesmagie om onbetrouwbare mannen te binden.
Die gewoonte raakte echter in onbruik, tot de dichteres Desanka Maksimović zich door de liefde van Nada en Relja liet inspireren tot het gedicht ‘Gebed voor de liefde’. Wanneer dat was, vermeldt het verhaal niet, maar het moet voor 1992 zijn, want in dat jaar overleed Maksimović. Sindsdien hangen liefdespaartjes weer slotjes aan de brug, die nu bekend staat als de Liefdesbrug.
Tot zover de VVV van Vrnjacka Banja. Wat hier allemaal van waar is, kan ik moeilijk beoordelen. Maar dat de bakermat van de slotjesrage in Oost-Europa gezocht moet worden, lijkt me niet onwaarschijnlijk. Begin jaren tachtig verschenen ze al in het Hongaarse Pécs, waar ze niet alleen liefde symboliseerden, maar ook politiek protest.
Protest
Op de slotjes van Pécs, die nu een van de attracties van die Hongaarse stad zijn, stonden toen nog geen namen en data: daar kon je onder het communisme door in de problemen komen. Liefde voor het collectief ging boven ongereguleerde uitingen van liefde voor een vriend of vriendin. Openbare liefdes-betuigingen werden daardoor tegelijk politieke protesten. Bovendien verwezen de sloten van Pécs in de jaren tachtig ook naar de punkmode om kettingsloten te dragen als sieraad.
Ik ontleen dat aan een essay over de sloten van Pécs door kunsthistorica Cynthia Imogen Hammond. Na de val van het communisme, nog steeds volgens Hammond, benadrukte Pécs het grootse christelijke verleden van de stad. Door hun aanwezigheid in het historische centrum, vlak bij de kathedraal, protesteren de sloten nog steeds tegen de officiële moraal, maar nu tegen die van christelijke kuisheid en zondebesef.
Alles stroomt
Niet alleen in Pécs, maar ook in andere steden waar de slotjes hangen, ergeren ze de autoriteiten. Het is een soort graffiti, maar dan een die al snel honderden kilo’s weegt en hekken en lantaarnpalen krom trekt. Verliefden eigenen zich er een stukje van de stad mee toe en zetten met hun slotje de tijd en de stroom van verkeer en water even stil: rozen verwelken en schepen vergaan, maar onze liefde….
Ze doen dat met een ritueel dat, zo jong als het is, zelf voortdurend in beweging is: de betekenis ervan is behalve persoonlijk ook plaatselijk en politiek. Ook de handelingen met slot en sleuteltje veranderen: meestal dient het sleuteltje al dan niet over de schouder in het water gegooid. Maar het kan ook anders. Als Sylvie en haar nieuwe liefde het sleuteltje bij zich hielden, volgden ze misschien het Hongaarse ritueel, zoals beschreven door Frouke, die in 1984 voor het eerst in Pécs kwam:
Ja, het fenomeen komt uit Pécs… en… daar houden de verliefden hun sleuteltje! Zoals iedereen weet zijn er bij een hangslot twee sleuteltjes. Voorheen was het zo dat als de liefde van de ene voor de andere bekoeld was zij of hij het hangslotje weg kon halen als teken dat de liefde was bekoeld. Dat kan niet meer… de hekken zitten zó vol dat niemand meer bij z’n eigen slotje kan en bovendien slotjes aan slotjes zitten.
Meer lezen over oude en nieuwe Valentijnstradities:
1951: Nederlandse bloemisten vinden Valentijnsdag uit