Communicatiefaal: een voorlichtingscampagne van de Franse overheid zet aanhangers van complottheorieën weg als domme, luie, plat pratende sukkels. Bovendien blijkt de als spreekbuis ingehuurde komiek banden te onderhouden met complotdenkers. Direct na de lancering werd de website ‘On te manipule’ (‘ze manipuleren je’) al overladen met kritiek. Een gemiste kans, want de Fransen maken zich met recht zorgen over de populariteit van complottheorieën onder de jeugd.
Na de aanslag op Charlie Hebdo kreeg het Franse onderwijs er een prioriteit bij: complottheorieën bestrijden onder de jeugd. Een op de vijf jongeren gelooft in complotten, aldus minister van onderwijs Vallaud-Belkacem vlak na de aanslagen. De ene conferentie na de andere werd aan het probleem gewijd. In Chartres werd een economiedocente ontslagen omdat ze met haar klas naar een complotvideo had gekeken. Journalisten bezochten scholen om het wantrouwen tegen de nieuwsmedia weg te nemen.
Werelden van verschil
Die zorgen leven ook in Nederland. De afgelopen twee maanden verschenen twee rapporten over integratie van jongeren waarin complottheorieën een voorname plaats innemen. Ook de titels lijken op elkaar: het Sociaal-Cultureel Planbureau publiceerde Werelden van verschil, en journaliste Margalith Kleijwegt schreef in opdracht van het ministerie van onderwijs Twee werelden, twee werkelijkheden.
Mocht de Nederlandse overheid in vervolg op deze rapporten een internetoffensief overwegen, dan kan ze veel leren van de Franse. De op 4 februari gelanceerde campagne On te Manipule, met als blikvanger de youtuber (youtubeur, zeggen ze in Frankrijk) Kevin Razy, laat vooral zien hoe het niet moet.
Een sterke zet is dat de overheid jongeren opzoekt in hun eigen netwerken. On te Manipule wordt ook uitgevent via Instagram en – een debuut voor de Franse overheidscommunicatie – via Snapchat. Ook kan humor een effectief middel zijn om complottheorieën te bestrijden. Maar niet op deze manier.
Sketch onderschat publiek
In de video op de anti-complotsite speelt Kevin Razy een dubbelrol: hij is een goedgelovige complotdenker met een krulletjespruik en een plat accent, en een scepticus die standaard-Frans spreekt – het Frans van onderwijs, media en bestuur. Daarmee zet de overheid grote groepen jongeren weg als mensen die verkeerde ideeën hebben en de verkeerde taal spreken. Dat zal de doelgroep eerder boos en beschaamd maken dan ontvankelijk voor argumenten.
Ook creëert de anti-complotcampagne een zwakke tegenstander door vooral op de meest extreme theorieën te mikken, zoals die over buitenaards wezens. Tegen zulke stromannen is het makkelijk vechten. Maar de jongeren over wie het gaat, hebben het niet over aliens, maar over Israel.
Gestuntel
En toen bleek ook nog dat Razy nauwere banden onderhield met complotdenkers dan de overheid besefte. Een maand voor de campagne van start ging was Razy te gast bij complotsite Le Cercle des Volontaires. Op een video zit hij meer dan een uur te tafelen en te praten met types waar On te Manipule zich juist tegen richt. Het hoofd van de campagne was onaangenaam verrast.
Dat de Franse overheid haar spreekbuis niet goed genoeg gescreend heeft, laat zien dat zij – anders dan in complottheorieën – verre van alwetend en almachtig is. Of zou juist dit gestuntel gespeeld zijn?
Leuk, maar leugens doen het ook goed. Sommigen worden betaald om die leugens nog verder te verspreiden, als u begrijpt wat ik bedoel? Blijf vooral de media volgen.