« Verdacht nieuws na aanslagen: checklist voor nieuwsconsumenten
Onrust onder moslims over ‘giftige’ DVD’s »

Factchecken: jong niet geleerd, oud niet gedaan

Een derde van de kinderen zou een shockerend bericht niet checken, blijkt uit een peiling van Mediawijzer.net. De helft zou het wél delen. Dat staat in het vandaag verschenen rapport Wat voor mediamaker ben jij?, een onderzoek naar de normen en waarden van kinderen op sociale media. Ook ouders deden mee aan het onderzoek. Meer ouders dan kinderen – zes op de tien – zouden het bericht checken. Ook de helft van de ouders zou het doorsturen. 

Aan het onderzoek (pdf), uitgevoerd in het kader van de Week van de Mediawijsheid, deden 6067 kinderen tussen de negen en de twaalf mee, en 4705 ouders. Alle deelnemers gaven hun oordeel over alledaagse dilemma’s: als iemand grappig danst op een feestje, zou je die dan filmen? En zou je dat filmpje delen? En wat als je jongeren ziet die anderen lastig vallen?

De onderzoekers geven de kinderen van Nederland een dikke pluim voor hun verantwoordelijkheidsgevoel: de overgrote meerderheid bestaat uit ‘morele of menslievende mediamakers’. Ze zouden dat grappige dansje niet filmen of toestemming vragen om het te delen. En ze zouden eerder op jongens en meisjes die anderen lastig vallen afstappen dan ze te filmen. Alleen voor factchecken krijgen ze een onvoldoende.

Roddel

‘Je treft een shocking bericht aan in je tijdlijn’, vroegen de onderzoekers. ‘Bijvoorbeeld over een leraar die een relatie zou hebben met een leerling. Wat doe jij?’ 43 Procent van de kinderen zou het bericht checken, 33 procent niet en bijna een kwart twijfelde. De twee meest genoemde redenen om wel te checken: ‘Als het over iemand gaat die je kent, moet je eerst uitzoeken hoe het echt zit’, en ‘Als het over mensen gaat en je weet niet of het klopt, dan is het gewoon roddelen’.

Degenen die het niet zouden checken, zagen dat niet als hun verantwoordelijkheid: ‘Je moet dingen net zo snel serieus nemen, er zijn zo veel dingen die niet kloppen’, en ‘Het is niet mijn taak te checken of dingen waar zijn of niet.’

Delen gaat boven checken

Hoewel het in het voorbeeld gaat om een dubieus bericht, zou de helft van de kinderen het wel delen. Omdat ze willen weten wat anderen ervan denken bijvoorbeeld, omdat dan wel blijkt of het klopt of niet, om anderen te waarschuwen of gewoon omdat het leuk is.

Hoe moreel en menslievend zijn hun ouders als het gaat om het checken en verspreiden van roddel? 62 Procent zei dat ze het wel zouden checken, om dezelfde redenen als de kinderen. Maar ook bij de ouders zou de helft (51%) het bericht delen en ze noemen daarbij dezelfde redenen als de kinderen.

Waar is niet hetzelfde als waardevol

Het onderzoek van Mediawijzer.net is een peiling via internet waaraan iedereen kon meedoen, dus voorzichtigheid is geboden. Zijn die zesduizend kinderen echt tussen de negen en de twaalf? En hoe representatief zijn de respondenten voor alle ouders en kinderen in Nederland? Aan de andere kant: de resultaten sporen met ander onderzoek, bijvoorbeeld met de redenen die mensen in het onderzoek voor mijn proefschrift aanvoerden om waarschuwingen te delen tegen de – niet bestaande – Smileybende en tegen het gevaar van drugs in je drankje.

Uit dat onderzoek blijkt dat ongeveer de helft, de debunkers, naar bronnen vroeg en de mening opzocht van autoriteiten. Als de debunkers besluiten dat het verhaal niet waar is, is het voor hen waardeloos. Daar tegenover staat een groep die dergelijke verhalen wel doorgeeft, ook als ze niet zeker weten of ze waar zijn. Je weet maar nooit, redeneren zij. De argumenten om te delen van de ‘jeweetmaarnooiters’ lijken op de redenen van ouders en kinderen uit het onderzoek naar mediawijsheid.

Morele rem

De belangrijkste morele rem op het doorgeven van een bericht over een leraar die een relatie heeft met een leerling is in de peiling de afkeer van roddel en zorg over de gevolgen voor betrokkenen in de naaste omgeving van de respondent. Waarschijnlijk valt die rem weg als het bericht over vreemden gaat, zoals bijvoorbeeld in de hausse van valse beelden van terroristen en vluchtelingen de afgelopen maanden.

Het is vandaag alweer de laatste dag van de Week van de Mediawijsheid. Maar eigenlijk is mediawijsheid iets voor het hele jaar. En voor alle leeftijden.

Afbeelding: Pacific Northwest Agricultural Safety & Health Center (Flickr, CC BY 2.0)

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *