In een pretpark kan een opa nog net voorkomen dat twee gesluierde vrouwen zijn kleindochter ontvoeren uit de toiletten. Dat bericht wordt sinds een week volop gedeeld op Facebook. Het is de jongste versie van een broodje aap waarin eerder zigeuners de kidnappers waren. Een racistisch verhaal, dat elke dag door meer dan duizend bezorgde moeders en grootmoeders wordt verspreid: hoe vooroordelen meeliften op goede bedoelingen.

Op 23 augustus zette een Nederlandse vrouw het volgende verhaaltje op Facebook. Het is nu, negen dagen later, al bijna 10.000 keer gedeeld:

lieve mensen dit is echt gebeurd in een pretpark er was een opa die ging met zijn kleindochter naar het toilet,hij dacht wat duurt het lang ,er kwamen twee gesluierde vrouwen met een buggy uit het toilet ,hij zag gelukkig het schoentje van zijn kleindochter onder het dekentje vandaan ,hij trok het dekentje weg en zag zijn kleindochter liggen in die buggy,afschuwelijk voor woorden ik hoop dat deze mail veel gedeeld wordt, het blijft maar malen omdat dit niet naar buiten is gekomen,ik moet er niet aan denken dat dit nog een keer gebeurd,

Tot nu toe is het een Facebookfenomeen, dat de overstap naar officiëlere media nog niet heeft gemaakt. De alerte Hoax-Wijzer legde op zijn website al na drie dagen uit waarom dit verhaal niet waar kon zijn, maar daarbuiten is het op het web nog niet te vinden.

‘De mislukte ontvoering’

Onderzoekers van broodjeaapverhalen kennen het verhaal al tientallen jaren als ‘De Ontvoeringspoging’ (‘the attempted abduction’). Het is ook bekend in de Verenigde Staten en in andere landen. De kidnappers grijpen het kind in de toiletten en proberen het vermomd het park uit te smokkelen, maar de ouders herkennen het aan een detail dat de ontvoerders over het hoofd zien, zoals een schoentje.

In Nederland is dit verhaal sinds de jaren negentig verteld over de Efteling, Disneyland Parijs en IKEA – het kan zich ook afspelen in warenhuizen en winkelcentra (zie mijn eerdere artikel voor een uitgebreide geschiedenis). De daders waren in vroegere versies onder meer Roemeense handelaars in menselijke organen, producenten van kinderporno en zigeuners. En nu zijn het dus gesluierde moslima’s. Je kon erop wachten. Waarom geven mensen zo’n verhaal aan elkaar door?

Geen haters, dwazen en idioten

Volgens een wijsheid die op dit moment populair is op Facebook, worden geruchten ‘gemaakt door haters, verspreid door dwazen en geaccepteerd door idioten.’ Was het maar zo simpel. Om te beginnen is zelden bekend wie een gerucht ‘maakt’: ook dit verhaal kwam waarschijnlijk via de mail binnen bij degene die het als eerste op Facebook plaatste (‘ik hoop dat deze mail veel gedeeld wordt’). Ja, sommigen delen het verhaal met racistische aanbevelingen als ‘Kapot maken dat volk!’ en ‘Anpakke dat spul!’ Maar de grote meerderheid geeft het zonder commentaar door, of volstaat met iets als ‘erg!’ Wat bezielt hen?

Facebook geeft je de mogelijkheid om de tijdlijn te bekijken van duizenden mensen die het verhaal over de mislukte ontvoering hebben gedeeld. Het is alsof je bij vreemden aan de keukentafel zit, de wandtegeltjes bekijkt en in het familiealbum bladert. Ik schoof bij enkele tientallen aan en ontmoette geen haters, dwazen en idioten. Wel geschrokken Nederlandse en Vlaamse moeders en grootmoeders, die anderen willen waarschuwen en die redeneren: ‘Maar of het waar is of niet….. Altijd op je kind letten en nooit alleen ergens naar binnen laten gaan.’

Een van de verspreiders wordt door een vriendin beschuldigd van vreemdelingenhaat en reageert:

ik ben helemaal geen vreemdelingenhater ik lees dit in het algemeen gewoon dat mensen moeten uitkijken en op hun kinderen moeten letten zeker waar veel volk rond loopt en dat dit verhaaltje nu net over vreemde gaat das voor mij toeval het is in het algemeen er lopen raar mensen de deze aardbol.

En inderdaad: als je het verhaal in het rijtje plaatst van schadelijke geruchten over zigeuners, Oost-Europeanen, joden en andere vreemdelingen, zie je de xenofobie. Maar het past ook in een ander rijtje: de tijdlijn van degenen die het delen. Een lange lijst van pro-sociale oproepen, levenswijsheden en verhalen. De moeders bij wie ik aan de knusse digitale keukentafel zat, zijn tegen pesten en dierenmishandeling, geven berichten over gestolen motoren en zoekgeraakte honden door, huldigen vriendschap en de liefde tussen ouder en kind als de hoogste waarden, vinden dat iedereen zichzelf moet kunnen zijn en delen gul knuffels en complimenten uit.

Door de waarschuwing voor kidnapmoslima’s door te sturen, willen ze anderen een dienst bewijzen. Bovendien past de schokkende inhoud bij de gedeelde berichten over weggelopen of door een ouder ontvoerde kinderen, en bij andere waarschuwingen voor gevaar dat in de kleinste hoekjes loert: ‘delen mensen belangrijk!!!!’ Zo liften vooroordelen mee op de beste bedoelingen.

Update: Gesluierde kidnappers in Hong Kong

Voordat het verhaal over de ontvoerders in nikaab in Nederland en Vlaanderen arriveerde, is het al gesignaleerd in Hong Kong. Daar ging in 2012 het gerucht dat Chinezen kinderen zouden ontvoeren om hun organen te verkopen. In een van de varianten waren de daders verkleed als moslima’s en werd ook het kind vermomd met een nikaab:

‘I heard today from someone that a teenage girl was almost kidnapped from China Harbour City in TST a couple of months ago. She went to the bathroom and was injected with something from some strangers to subdue her and dragged into the bathroom by 2 woman. She was then dressed in Muslim black dress covering her in full except for her eyes. Her mother was waiting outside and was very concerned her daugher was in the bathroom for a long time, when her daugter came out with the 2 woman who were also dressed all in muslim black dress the mother noticed the shoes on the girls feet and grabbed her. The 2 kidnappers escaped. I heard this from someone (an expat) who is a senior manager working in the same building. Possible attempted kidnapping for organs.

I seems the HK Police and Govt want to keep all is this quiet. The mother must have told the police about this and made a report or else my friend would not have heard about it.’