In de zomer van 2005 was Nederland bevangen door de poema-koorts. De geschiedenis van Winnie-de-poehma, van gerucht tot monument.

Het is een poema: wie de Apeldoornse Vellertheuvel nadert, ziet uit de verte duidelijk een kooi met de contouren van een poema erin. Of is het geen poema? Wie dichterbij komt, ziet de poema vervagen en wanneer je het dier zou kunnen aanraken, is het opgelost in de wirwar van staaldraden die samen de sculptuur ‘Kooi-met-geen-poema-er-in’ vormen. Dit beeld van de kunstenaar Maarten de Reus werd onthuld op 12 juli 2008. Daarmee kreeg de ongrijpbare poema die in de zomer van 2005 door velen gezien werd op de Veluwe zijn monument. ‘Kooi-met-geen-poema-er-in’ is niet alleen een passend monument voor de Veluwepoema, maar ook voor het genre van de sage: een verhaal rond een kern van onzekerheid.

De poemajacht op de Veluwe

De geschiedenis begon met een beveiligingsbeambte van schietterrein de Harskamp die in mei 2005 bij het munitiedepot in Hoenderloo een katachtig roofdier signaleerde. Meer meldingen volgden. Ook werd een aangevreten ree gevonden. Op 14 juni werd de poemajacht geopend op de Ginkelse hei, waarbij zestig marechaussees, jeeps en een helikopter werden ingezet.

Toen deze grootscheepse operatie zonder resultaat bleef en er tot in de Tweede Kamer werd geprotesteerd tegen het voornemen het dier af te schieten, nam een tweekoppig team van de roofdierenopvang Stichting Pantera, bewapend met een diervriendelijk verdovingsgeweer en geleid door de mediagenieke, besnorde jager op groot wild Arno van der Valk, de jacht over. Na een week bracht Pantera vage foto’s van een katachtige in de publiciteit. Sceptici deden deze af als foto’s van een ordinaire huiskat, maar de poemawaarnemingen bleven binnenkomen. Een moeder die haar kinderen uit school had gehaald zag hem zelfs vlak voor haar neus langs een tuinhekje slenteren, aldus Van der Valk. Ook werd het dier, al snel Winnie-de-poehma gedoopt, gespot in Loenen en bij zweefvliegveld Terlet.

Aangestoken door scepsis staakten de Veluwegemeenten begin juli hun steun aan Pantera. De poema verdween geleidelijk uit het nieuws, om eind september nog een laatste comeback te maken: een natuurfotograaf identificeerde Winnie als een grote kat, die een paar dagen later eigendom bleek van twee zusjes uit Beekbergen. Hij heette Max en het was een gewone, uit de kluiten gewassen huiskat.

Voor de landelijke media kwam hiermee een bevredigend einde aan het poemaverhaal. Maar op de Veluwe bleven de twijfels leven. Eind september, toen de landelijke nieuwsmedia hun interesse al hadden verloren, zocht TV Gelderland nog naar een grote zwarte kat. En op 25 mei 2006 zag een wandelaar een poema de open vlakte doorkruisen tussen Hoog Soeren en Assel.

Broodje Poema en andere commercie

Het verhaal over de Veluwepoema kreeg nationale bekendheid door personen en partijen die er een mogelijkheid in zagen om hun lokale belangen te bevorderen, zoals het Veluws Bureau voor Toerisme. ‘Hopelijk blijft deze poema nog lange tijd vrolijk rondlopen op de Veluwe’, aldus de directeur. De Veluwe kon wel een nieuwe publiekstrekker gebruiken: in 2004 waren er 650.000 minder overnachtingen geboekt dan in het jaar daarvoor. De Veluwse busmaatschappij BBA voegde aan zijn hertenlogo tijdelijk een springende poema toe. Een pannenkoekenhuis zette een broodje poema op het menu, een vliegbedrijf bood rondvluchten aan boven het poemagebied.
Ook bedrijven buiten de regio haakten in bij de hype: de firma Oto-Lion te Weesp schonk Pantera een terreinwagen, en het Lions Dive & Beach Resort op Curaçao deed poemajager Van der Valk een vakantie cadeau. Ook werd Pantera gesponsord door sportschoenenfirma Puma.

Poempoematijd: het verhaal in de media

Nieuwsmedia vonden in het vervolgverhaal over de Veluwepoema ideaal zacht nieuws. Na de eerste opwinding over de mogelijkheid van een grote katachtige in ons nationale park volgden de discussies over de waarheid van het verhaal, en al snel ook over de waarde: was dit geen komkommeronderwerp? Iemand stelde voor om de nieuwsarme zomer om te dopen tot ‘poempoematijd’.

Ook buiten de traditionele nieuwsmedia eigenden velen zich het poemaverhaal toe: gefotoshopte afbeeldingen met satirisch commentaar verspreidden zich via blogs en e-mail, websites boden de mogelijkheid om digitaal op poema’s te schieten en nepfoto’s haalden zelfs de pagina’s van De Telegraaf. De Apeldoornse popgroep Springvloed schreef een ‘Poemalied’: ‘Hij is gesignaleerd, ze hebben ‘m gezien. ’t Schijnt dat er ook een olifant rondloopt, of was het toch een mug misschien?’

Poema’s en andere grote katten in Europa

Het verhaal over de poema op de Veluwe is een traditioneel verhaal: de elementen ervan zijn net als de argumenten voor en tegen het bestaan van het dier ook eerder en elders te vinden. In Nederland werden al eerder in de recente geschiedenis poema’s en leeuwen gezien. In 1996 joeg de politie bijvoorbeeld vergeefs op een poema in het Zuid-Limburgse Bunderbos. Ook in Engeland, Duitsland, Frankrijk en Italië duiken met grote regelmaat mysterieuze roofkatten op. De jacht op zo’n dier kan weken of zelfs maanden duren en eindigt zelden of nooit met een vangst.

De verschijning van ongrijpbare grote katten in West-Europa is iets van de laatste halve eeuw; voor die tijd waarden er vooral mysterieuze wolven rond. In Engeland werd in 1959 voor het eerst de Poema van Surrey gezien, die tot op heden wandelaars de stuipen op het lijf jaagt. In 1963 zag een verbaasde politieman in Zuidoost Londen een cheeta over zijn patrouillewagen heen springen. Sindsdien worden er elk jaar een of meer grote katten gezien, die van de media bij voorkeur een allitererende naam krijgen: the Beast of Bodmin, the Beast of Burford, the Black Beast of Inkeberrow.
Duitsers zien sinds de jaren tachtig jaarlijks poema’s en zwarte panters. Zwarte panters sluipen ook rond in Italië: in 1989 en 1990 zocht de politie van Rome met man en macht naar een panter die – naar het Junglebook – Bagheera werd genoemd. Eind december 2005 dwaalde er een panter rond bij Turijn, in februari 2006 moesten kinderen in Rome binnen spelen omdat er weer een panter was gezien.

Eindigt het verhaal van de Veluwepoema met de vondst van de Beekbergse kat Max? Dat is niet waarschijnlijk: met deze ene huiskat zijn niet alle waarnemingen van een poema op de Veluwe wegverklaard. Bovendien leeft niet alleen in Nederland, maar ook in grote delen van West-Europa de overtuiging dat er van tijd tot tijd poema’s en panters opduiken in onze aangeharkte wereld. Het valt dus te verwachten dat de Veluwepoema weer zal worden gezien. En niet alleen op de Apeldoornse Vellertheuvel.

Dit artikel verscheen eerder in De Blecourt, Willem, Koman, Ruben A., Van der Kooi, Jurjen, en Meder, Theo (2010). Verhalen van Stad en Streek. Sagen en Legenden in Nederland, pp. 204-206. Amsterdam: Bert Bakker.