« Nepnieuws over neptatoeages
Vleesetende drug ‘krokodil’ verovert Europa: nieuwsmedia als rookmelder »

De Samaritanentest: dominee undercover als dakloze

Een Amerikaanse bisschop verkleedde zich vorige week zondag als dakloze om de barmhartigheid van zijn volgelingen te testen. Een dominee uit Tennessee deed in juni al hetzelfde. Toch werden ze geen van beiden zo beroemd als pastor Jeremiah Steepek, de derde die als zwerver in de kerk verscheen. Het verschil? Steepek bestaat niet.

Onder de kop ‘Dominee undercover in eigen kerk…. Uitkomst schokkend!’ vertelde de jongerensite van de EO eind september hoe dominee Jeremiah Steepek zijn gemeente op de proef stelde. Op zijn eerste dag als voorganger in een kerk met tienduizend leden verkleedde hij zich als dakloze en vroeg hij de binnenstromende gelovigen om een beetje geld voor eten. Niemand gaf hem iets en niet meer dan drie zeiden ‘goedemorgen’. De anderen keken hem de kerk uit.

Een ouderling, die ook in het complot zat, nam de microfoon en kondigde de nieuwe dominee aan. Na het applaus kwam tot ieders verbazing de zwerver naar voren om te preken over Mattheus 25, waarin Jezus zijn discipelen aanspoort om Hem te herkennen in vreemdelingen die hulp nodig hebben:  ‘Alles wat jullie gedaan hebben voor een van de onaanzienlijksten van mijn broeders of zusters, dat hebben jullie voor mij gedaan.’

De kerkgangers waren tot tranen toe beschaamd.

Een mooi verhaal, dat zich vooral via Facebook wonderbaarlijk vermenigvuldigde. Een islamitische versie, waarin dominee Steepek is vervangen door imam Yahya Davis, werd onder meer gedeeld via Marokko.nl. Maar het was niet waar.

Willie Lyle krijgt een opdracht van God

Snopes en andere bestrijders van urban legends en hoaxes goten koud water over Jeremiah Steepek: deze herder van tienduizend zielen is onvindbaar en de foto die het verhaal vergezelt, is van een echte dakloze in Engeland. Toch is het geen volledig verzonnen verhaal. Toen Willie Lyle uit Clarksville (Tennessee) dit jaar werd benoemd als dominee van een Methodistische kerk, droeg God hem in een droom op om een week te leven als dakloze. Het eind van die week viel samen met zijn eerste werkdag in de nieuwe kerk.

Op zondag 23 juni 2013 lag Lyle voor aanvang van de dienst onder een jas op het gras voor de kerk. Hij ontmoette meer naastenliefde dan de legendarische Steepek: een stuk of twintig van de tweehonderd kerkgangers boden hem hulp aan.

Van de ontknoping maakte Lyle een show die te zien is op Youtube: onverstoorbaar voortprekend laat hij zich met hulp van zijn dochter en schoondochter kappen en omkleden en scheert hij zelf zijn baard af.

Happy Thanksgiving, zei de zwerver

Wordt het een trend? De mormoonse bisschop David Musselman liet zich vorige week zondag een uur onder handen nemen door een grimeur. Door zijn bakkebaarden en littekens herkenden zelfs zijn vrouw en kinderen hem niet toen hij de kerk in Taylorsville (Utah) binnenliep. Enkele bezoekers gaven hem geld voor eten, vijf vroegen of hij de kerk wilde verlaten. Ook hier was de schaamte groot toen Musselman zich bekend maakte, te meer omdat het Thanksgiving was, een feest van gastvrijheid en saamhorigheid.

Het Samaritanen-experiment

Waarom hielpen niet meer kerkgangers Willie Lyle toen hij in het gras lag en bisschop Musselman toen hij om hulp vroeg? Zou juist het kerkbezoek, in het geval van Musselman zelfs met Thanksgiving, hen niet barmhartiger moeten maken?

Het antwoord daarop is te vinden in een klassiek sociaal-psychologisch experiment uit 1973 (pdf). Geïntrigeerd door het verhaal van de Goede Samaritaan vroegen de onderzoekers Darley en Batson  zich af wat bepaalt of iemand helpt als hij een vreemde op zijn pad vindt: zijn innerlijk of de situatie? De psychologen lieten groepen theologiestudenten uit Princeton nadenken over hun toekomstige beroep of over het verhaal van de Goede Samaritaan. Daarna vroegen ze hen naar een ander gebouw te lopen, waarbij ze sterker of minder sterk aandrongen op haast. Onderweg troffen de studenten een hulpbehoevende vreemdeling aan op de grond.

De uitkomst: het bleek niet uit te maken of de studenten aan hun carrière dachten of aan de Samaritaan. Sommigen stapten letterlijk over de liggende figuur heen, alsof ze hem niets eens zagen. En misschien was dat ook zo: degenen die het minst haast hadden, waren het meest geneigd om de vreemde te helpen – de gehaaste studenten waren te druk bezig de proefleider te helpen. De situatie beïnvloedde hun gedrag dus sterker dan de moraal die hen kort tevoren nog was ingeprent.

Misschien vergaten degenen die geen helpende hand uitstaken naar de vermomde geestelijken hun naastenplicht even omdat ze te sterk gefocust waren op de kerkdienst. Dominee Lyle en bisschop Musselman zullen geen boodschap hebben aan die relativering: zij deden geen psychologisch experiment, maar wilden hun kudde een belangrijke les inprenten.

Die les is voor degenen die het verhaal delen zelfs belangrijker dan de vraag of deze undercoveracties echt gebeurd zijn.

Parabel hoeft niet waar te zijn

Dat de beroemdste van de drie nepzwervers niet bestaat, is voor de gelovigen geen bezwaar. Toen bleek dat Jeremiah Steepek een hoax was, liet de EO-jongerenredactie het bericht gewoon staan, met de toevoeging eronder: ‘Waarschijnlijk is dit een verzonnen verhaal en bestaat deze dominee niet. Het verhaal wordt daar gelukkig niet minder mooi en indrukwekkend van.’

Jezus begon zijn parabelen ook niet met de woorden: dit is een verzonnen verhaal, reageert iemand. Zelfs een verhaal dat als nieuws gebracht is, hoeft niet waar te zijn om van waarde te zijn.

Bronnen
  • Darley, J.M., & Batson, C.D. (1973). From Jerusalem to Jericho. A study of Situational and Dispositional Variables in Helping Behavior. Journal of Personality and Social Psychology 27, 100-108.
  • Snopes (2011). Compassion Play.
  • Snopes (2013). Pastor Present.
  • sluiten

    2 thoughts on “De Samaritanentest: dominee undercover als dakloze

      • Ja, de heerser die zich incognito onder het volk mengt. Sultan Haroen ar-Rasjid uit de verhalen van 1001 nacht, Beatrix die undercover met majoor Boszhardt de Wallen bezocht… Het Vaticaan beweerde trouwens al snel dat het verhaal over de huidige paus niet waar was. Van Beatrix op de Wallen bestaat in ieder geval een mooie foto.

    Leave a Reply

    Your email address will not be published. Required fields are marked *