Hij struikelt in het duister rond tussen de zerken op het kerkhof, zoekend naar het graf van Rooie Mie – de derde grafsteen vanaf de ingang. Waarom? Om een weddenschap. Zodra hij het graf vindt en zijn taak volbracht heeft, kan hij terugkeren naar het warme café. Hier moet het zijn. Dorre bladeren ritselen achter zijn rug. Hij zwaait de hamer omhoog. Zijn jaspanden wapperen in de wind. ‘Een kreet van rauwe ontzetting gorgelde uit zijn keel. De hamer plompte op de aarde. Iets hield hem terug.’ Een verhaal voor Halloween.

Het verhaal ‘Oude spookhistorie’ is een van de zeshonderd schetsen die Herman Heijermans (1864-1924) schreef onder het pseudoniem Samuel Falkland. Het is langer dan de andere verhalen op deze website, maar juist die lengte maakt het ideaal om voor te lezen of na te vertellen op een dag als Halloween. De spelling is misschien even wennen, maar hardop lezen helpt. Heijermans valt met de deur in huis:

‘… Inne…’ – verhaalde làng nadrukkelijk de vrouw van den herbergier: ‘inne toen zeije ze, je mot ‘r rijst geve fijngemale, dan doet ze geen vuil en slaapt ze beter – onzin hoor! – Toen werd ze zoo branderig as ‘k weet niet wat – daar zal je wat van beleve zeije ze – zóo’n dik lijfie en zóo’n schraal gezichie – maar allemaal klesserij – zóó toen Rooie Mie dood was, was ‘t gedaan – nou is ze razend bij de hand – ‘t is een heks hoor, niewaar meneer?’
‘Of ze,’ bevestigde de groote kruidenier.
Het gesprek hokte na al die gruwelijke histories.
‘’t Is toch niet goed op de late nacht al die verhàle,’ zei de kastelein.
‘Ach wàt, jij ben te mager voor spoke!’ lachte de veehandelaar, lach die nadreunde in de holle ruimte van de gelagkamer.
Daarmee begon het getwist opnieuw. De slager, die na was blijven plakken omdat-ie met den veehandelaar wat te verrekenen had, maakte zich driftig. Als-ie ‘r nou toch ‘n ééd op kon doen dat-ie had hooren kloppen, niet éénmaal maar driemáál, dat-ie om de drommel niet suf was en bang heelemaal niet – dat-ie licht opgestoken had en was wezen kijken – en niks hoor – nog geen staart van ‘n muis – en dat ie flap daarop, toen die weer in bed lag, had hooren zuchten in ‘n hoek van de kamer. De veehandelaar en de reiziger, stadsmenschen, ongeloovig, wijs door de kranten – gossie de kranten maken de menschen tegenwoordig zoo wijs! – zouen nóg niks van spoken gelooven, al kwam d’r zoo een an tafel zitten, wat de vrouw van den kastelein rilletjes gaf van benauwdheid. Voor geen geld zou ze nou de gang zijn ingegaan – ofschoon daar een lamp brandde. Zelfs had ze ‘n huiverig gevoel als ze keek in de verdere diepte van de propere kamer, waar de leege stoelen en tafels zwarte schaduwtjes gaven op den witten zandgrond. De hangklok tikte egaal. De groote kruidenier, die op de hand van den slager was, kon óók verklaren datie-wel geen klòppen gehoord had – maar in de woning, toen ze nog leeg stond iets wits had gezien, iets waaran je geen naam kan geven, iets dat bewoog en van de eene kamer naar de andere liep. Hij had er den veldwachter over angesproken, ‘n man die om de weerga niet bang was en mèt de veldwachter had-ie op de loer gestaan en weer hadden ze iets wits gezien, iets dat licht in de kamer gaf. Nou? Zeg jij nou maar nee. En Mietje van den kastelein was ziek geworden toen Rooie Mie d’r gezoend had. Dat kon ‘t heele dorp zoo voor de kantonrechter bezweren. De veehandelaar rond en dikbuikig, schokkerde van lachen. Hoe was ‘t gòsmogelijk, gòsmogelijk van verstandige mense om d’r zoo in te vliege. D’r bestonden geen geeste. ‘t Was allemaal larie. De een maakte de ander bang en de een vertelde praatjes, die de ander navertelde en zoo kwame de verhalen in de wereld. Allemaal verbeelding. Als Rooie Mie een knap wijf geweest was, had-ie zich graag door d’r late zoene en d’r hekserij had-ie wel met een stevige grok d’r uit gekrege. Geef me d’r nog maar een vader, zei hij tot den kastelein.
De voeten van Jansen kraakten op het zand van de gelagkamer, toen die naar ‘t verre-affe buffet ging. Hij wou dat ze nou maar over die historie’s ophielde. Verbieje kon-die ‘t natuurlijk niet: de veehandelaar en de reiziger logeerden bij hem en hoe langer ze opzaten hoe meer d’r verteerd werd.
‘Ik herinner me nog best,’ begon intusschen de slager weer: ‘hoe in ’63 – in ’63 – ‘t jaar voor me vaders dood…’ en hij deed ‘n luguber verhaal van ‘n ouwe dame die ‘s nachts in d’r bed vermoord was, d’r keel afgesneje, dat ‘t bloed met ‘n plassie onder de deurkier was geloopen en geen moordenaar te vinden. En toen op ‘n avond, hier huiverde ‘t koud langs den rug van de Kasteleinsche, op ‘n avond dat-ie wat laat opzat om rekeningen uit te schrijven hoorde die leven voor in de winkel. Hij met ‘n bijl in z’n hand naar voor, goed oppassend dat de kaars niet uitwaaien kon; maar niks, nog niet zooveel. De deur was goed op slot. Alleen druppelde bloed uit ‘t lijf van een pas geslacht kalf op de tegels. Maar nou kwam ‘t pas en geen gezond uur zou-die meer in z’n leven hebben als-ie ook maar dàt loog. Toen die in de achterkamer terugkwam – ach heerejee niet aan zooveel dacht-ie meer, ware al z’n rekeningen door de tocht op den grond gewaaid en van z’n grootboek ware net zooveel blaren omgeslagen dat ‘t precies openlag op den naam van Mevrouw de weduwe Post. Wie mevrouw de weduwe Post was informeerde glimlachend de reiziger. Nou natuurlijk de vermoorde dame, zei de slager angstig-deftig. Dan zal ze zijn komme spoke, schudlachte de veehandelaar, die ‘m wat om begon te krijgen; omdat jij de botten voor vleesch woog, hahahaaa! hahahaaa!
‘Om nou weer op Rooie Mie terug te komme,’ brak de Kasteleinsche het gelach dat haar bang maakte: ‘ze zeggen en as ze zoo iets zegge dan heit ‘t ‘r een gezien anders zegge ze ‘t niet – ze zeggen dat ‘t bij tij-je nog op d’r graf spookt… de jonge van Barend die van zijn meissie kwam, zag iets wits boven op d’r kruis zitte.’
‘Klets!’ lachte de veehandelaar.
‘Voor geen goud gaat ‘r een uit ‘t heele dorp ‘s nachts naar d’r graf,’ verzekerde de slager.
‘’k Doe ‘t voor minder,’ glimlachte de reiziger.
‘Om ‘n rondje,’ wedde de groote kruidenier.
‘Ach-got doen jullie die grappies niet,’ vermaande de kastelein: ‘as meneer zegt dat-ie wél durft is ‘t ommers genoeg: motte d’r ongelukke van komme….’
‘Zegge is de zaak niet,’ hield de kruidenier vol, die eindelijk gelegenheid had om ‘n eind aan ‘t gebluf te maken – de kàle bluf van stadsmenschen -: ‘doen. Je kan wel alles met je mond beweren. Ik geef ‘n dubbel rondje, als je d’r nou dadelijk heengaat…. maar alléén….’
‘Natuurlijk…. als je maar zegt waar ‘t is….’
‘Meneer wees nou wijzer,’ zei nog eens de kastelein: ‘’t is niet goed, blijf u liever hier.’
‘Ach wat!…. Hoe moet ‘k gaan?’
‘’t Kerkhof weet-u?’
‘Jawel.’
‘Nou: de dèrde-steen van den ingang. Je kan je d’r nooit mee vergisse: ‘t is ‘n groot hout kruis.’
‘Ja maar, de bewijze!’
‘’k Zal ‘n kluitje aarde meebrengen….’
‘Nee, ouwe jongen,’ lachte de veehandelaar: ‘die kunstjes kennen wij…. Ik zal ‘t je zeggen…. Heb je ‘n hamer en ‘n spijker, Jansen?’
‘’n Hamer en ‘n spijker?’
‘Ja geef maar op.’
Jansen zocht onder algemeene aandacht in ‘n la van ‘t buffet, had geen spijker wel een kram. Ook goed, meende de veehandelaar.
‘Nou ga jij naar ‘t kruis van Rooie Mie, hahaha! en spijkert ‘r mijn adreskaart op vast. Hier heb je de hamer, hier je kram en hier mijn kaart….

L.B. DIKKERS

Veehandelaar

rotterdam.

…. da’s ‘n goeie reclame…. hahaha!…. En als je terug ben ga ik met een van die heeren kijken – anders alleen, of de kaart ‘r zit. Zit-die ‘r, dan is meneer z’n dubbel rondje kwijt. Je kunt ze voor mij wel vast klaar make, Jansen! Hahaha!’
Maar Jansen, angstig, had ‘t liever niet en waarschuwde. Want niewaar ‘n ongeluk ligt in ‘n klein hoekie.

Onder gelach en bang gepraat, trok de reiziger de deur toe. Het kerkhof was recht aan de overzij, laagomrasterd door traliewerk. De sterke stomptoren stond in het midden, niet te zien nu door het geweldig donker buiten. Het woei vrij stevig. Om den hoek van de dorpsherberg proestte windgeloei. Overigens was het heelemaal geen spookweer. Kraagop, stapte hij over den keiweg, recht op het hek toe, schouderophalend. Het was weer zoo iets typisch van dat ganzenvolk, zoo iets grenzenloos stom. Als-die kerel z’n twee rondjes met àlle geweld kwijt wou zijn, dan moest-ie maar loskomen. Onverschillig-fluitend, kraag vasthoudend tegen de snijding van wind kwam hij bij het hek dat gesloten was. Aha! Was dàt soms de grap? Maar ze zouden ‘t mis hebben. Vlug klauterde hij er overheen. De panden van zijn jas wapperden in den wind, klepperden op zijn rug, wat hem onaangenaam aandeed, geen vrees – godbeware – ‘n àkelig geluid. Nu uitkijken, als-ie ‘n verkeerd graf te pakken had was hij de rondjes kwijt. Goed tellen. Toch wel griezelig dat gerits van verdorde blaren over de paden. ‘t Déé je wel niks, maar ‘t maakte je ònbehaaglijk van gevoel, alsof je met scherpe nagels over zij hoorde krassen. Even rondkijken. Achter had je de verlichte ramen van de herberg, twee geel lichtende gaten in den nacht.
De deuren van het hek moesten dààr zijn. Jawel. Het plaatijzer van het slot had-ie te pakken. Nou tellen. Beroerd, maar wààr was toch wel ‘t gehuiver voor kerkhoven. Lichte griezeling in het donker kwam over hem. Je kon er niets aan doen. Nou an ‘t werk. Dieven en moordenaars waren hier niet. De rest was onzin. Tastend liep hij vooruit, struikelde, viel op den rand van een zerk wat hem pijn dee, kouden angst in zijn haren sloeg. Zoo’n donker ook! Geen hand breed kon je zien. Zeker z’n knie geschaafd. Eerste zerk. Tweede zerk, derde.
Dàt moest van Roode Mie zijn. Nee. Geen kruis. Wat drommel, had-ie zich dan verteld? Weer terùg naar de deuren van het hek. De derde steen van den ingang. Hij had rèchts gezocht. ‘t Kon natuurlijk ook links zijn. Voorzichtig, koud-huiverig, schrikachtig, tastte hij nóg eens, strekte de hand vooruit, bevoelde het kille hout van het kruis. Zachte aaiingen van kou gleden over zijn haar, dat loodzwaar den hoed droeg. De hand met het adres-kaartje beefde. Het doorschoot hem dat hij iets deed wat niet goed was, dat de veehandelaar de kaart er weer af moest rukken als-ie kijken ging, dat ‘t léélijk was ‘n adreskaart van ‘n veehandelaar op ‘n dood kruis te spijkeren. Tegelijk schrikte hij heftig. De kram was gevallen door gebeef van de vingers. Bukkend, koudrillend door snijding van wind, bevoelde hij den grond, streek een lucifer af, die den scherpen hoek van Rooie Mie’s zerk als een weerlichje belichtte, uitgewaaid werd. Tweede lucifer brandde in de roode kom zijner handen, vluchtig, uitgewaaid. Derde eerst wees wáar de kram lag naast dorre opgewoelde blaren. De wind blies bijkant zijn hoed af terwijl hij met driftige slagen de kram door het papier sloeg, drie tikkende, droge metaalslagen op het ijzer, dat het kruis lichtlijk bewoog. Opgelucht, vlug, keerde hij zich om, blij dat ‘t gedaan was, maar een kreet van rauwe ontzetting gorgelde uit zijn keel. De hamer plompte op de aarde.
Iets hield hem terug. Hij rukte, werd vastgehouden. Dierlijke angst dreef ‘t bloed uit zijn hoofd, dat voelde als versteend, zijn armen zwaaiden in ‘t wilde, zijn stem schreeuwde raspend en gillend. En hij zakte bewusteloos met het hoofd tegen den rand van Rooie Mie’s zerk.
Zóo geduldig hadden ze in de gelagkamer gewacht dat zelfs de half dronken veehandelaar stil was geworden. Lang had de oude klok twaalf geslagen. Minste gejoel van den wind deed hen opzien naar de deur. Lamp, rood en spichtig, belichtte de bleeke gezichten. Eerst na een halfuur, bang, dicht op elkander gedrongen, met veel lantaarns kwamen ze buiten, onder den indruk van het geheimzinnig donker. Het kerkhof lag rustig. Ze riepen over het hek. Dorre blaren ritsten tot antwoord. Toen was de veehandelaar ‘t moedigst, klom over de rastering, bijgelicht door de anderen, ook door de vrouw van den kastelein, die liever mee wilde gaan dan alleen thuis blijven.
Ze zagen den veehandelaar tasten naar het graf en de schommelende lantaarn, die een kruis en een vorm in rooden schemer zette.
De reiziger was dood. Een pand van zijn jas was aan het kruis gespijkerd.

Stadsmensen en krantenlezers

De geschiedenis van de man of vrouw die zich om een weddenschap ‘s nachts op een kerkhof waagt, mag met recht een ‘Oude spookhistorie’ heten. Folkloristen kennen het als nummer 1676B, ‘Clothing caught in Graveyard’, en als ‘the Graveyard Wager’, de kerkhofweddenschap. Het verhaal wordt in allerlei varianten al sinds de Middeleeuwen verteld en is terug te vinden in verzamelingen volksverhalen van Zweden tot Zuid-Afrika. Soms moet iemand een briefje aan een graf pinnen, soms moet hij een mes of een bezemsteel in de grond steken.

Het verhaal van Heijermans verscheen voor het eerst in De Telegraaf van 15 mei 1897. De schrijver speelt met de twijfel van zijn lezers: dat zijn net als de veehandelaar en de reiziger uit het verhaal stadsmensen en krantenlezers, en die geloven toch niet in spoken? Natuurlijk geloofden en geloven ook stadsmensen en krantenlezers in spoken, al is het maar voor de duur van dit verhaal. Ze konden het trouwens ook als waar gebeurd verhaal in de krant lezen, bijvoorbeeld in  de Limburger Koerier van 3 december 1935, waarin een Tjechische jongeman gestraft wordt voor het stelen van een grafkrans.