Een man pikt een lifter op, die hem toevertrouwt dat hij net ontslagen is uit de gevangenis: hij is een onverbeterlijke zakkenroller. Van schrik drukt de automobilist het gaspedaal te diep in. De politie houdt hem aan en hij krijgt een bon. Maar op de plaats van bestemming heeft de lifter een verrassing voor hem: het opschrijfboekje van de politieagent. Klinkt bekend? Het is de plot van een kort verhaal van Roald Dahl. En een voorbeeld van de innige verhouding tussen nieuws, literatuur en broodjeaapverhalen. 

Het oudste Nederlandse stuk over de dankbare zakkenroller vond ik in de Nieuwe Tilburgsche Courant van 23 september 1935. Geen nieuwsbericht, maar een kort verhaal, waarin Stan en Tini in de Brabantse Kempen bijna een zwerver aanrijden. Uit medelijden prest Tini haar verloofde Stan om de arme man een lift te geven. Stan voelt er weinig voor: hij laat hem instappen, maar scheurt uit chagrijn met 90 kilometer per uur door het Brabantse landschap. Tot hij op twee marechaussees stuit die naar smokkelaars speuren. Als blijkt dat Stan ook nog eens geen rijbewijs bij zich heeft, slingeren ze hem op de bon. Stans humeur bereikt een dieptepunt, maar de zwerver heeft ongemerkt het proces-verbaal van de marechaussee gestolen. Ook de verdwenen portefeuille met het rijbewijs blijkt op miraculeuze wijze weer teruggekeerd in Stans jaszak: de lifter was een zakkenroller.

Literatuur wordt nieuws

Deze ‘Brabantsche novelle’ uit 1935 van de vergeten schrijver Frank Klaroen is een voorbeeld van literatuur in de krant. Zulke ‘feuilletons’ (het hoefden niet per se vervolgverhalen te zijn), waren ooit populair, maar zijn de laatste decennia uit de Nederlandse dagbladen verdwenen. Verhalen uit feuilletons maakten regelmatig de overstap naar de nieuwskolommen. ‘De dankbare zakenroller’ is er een voorbeeld van. Sindsdien heeft het verhaal nog regelmatig in Nederlandse kranten gestaan, als feit, als fictie, en als iets er tussenin.

Van de voorpagina van de Leeuwarder Courant, 21 oktober 1947

In 1943 dook de zakkenroller opnieuw op in een kort verhaal, in de Haagsche Post (‘de automobilist voelde zich iets in de hand gedrukt bij het afscheid nemen op het Velperplein, een boekje naar scheen’). In 1947 liftte de zakenroller van Leeuwarden naar Den Haag en werd de auto aangehouden bij de Afsluitdijk. Deze versie verscheen als nieuwsbericht, al eindigde dat met de disclaimer: ‘Dit verhaal, dat in Den Haag verteld wordt, moet écht gebeurd zijn en als het een mop is blijft het toch een kostelijke geschiedenis….’

In 1952 drukte de Leidsche Courant het af als een anekdote uit Amerika, in 1956 was het nieuws in het Limburgsch Dagblad (en stapte de lifter in ‘even ten noorden van Sittard’). In 1960 namen onder andere het Gereformeerd Gezinsblad en De Waarheid het op als nieuws: ‘Een Beierse advocaat nam een dezer dagen een lifter met zich mee in zijn auto.’ In 1975, ten slotte, peurde het Limburgsch Dagblad er nog een cursiefje uit: ‘Een buitenman uit een van onze Limburgse Maasdorpen moest naar een dringende vergadering in Roermond.’

Na 1975 verdwijnt de dankbare zakkenroller uit de Nederlandse pers – maar het verhaal was nog lang niet dood.

Nieuws wordt literatuur wordt televisiespel

Het verhaal over de dankbare zakkenroller verscheen vanaf de jaren dertig ook in kranten in de Verenigde Staten, Engeland en Australië. In 1946 was het al zo bekend dat James N. Young het opnam in zijn boekje 101 Plots used and abused, een collectie verhaalsjablonen  uit nieuws, literatuur en films. Maar afgezaagd of niet, in 1960 gebruikte niemand minder dan Alfred Hitchock het voor een aflevering van zijn televisieserie Alfred Hitchcock Presents.

En in 1977 verwerkte de bestsellerschrijver Roald Dahl, die graag broodjeaapverhalen recyclede, het tot het korte verhaal ‘De lifter’. Zijn versie bereikte een nog groter publiek als aflevering van de tv-serie Tales of the Unexpected, die voor het eerst werd uitgezonden in 1980. Misschien is Dahls fictie zo bekend dat journalisten het verhaal niet meer accepteren als nieuwsbericht. Misschien – de sterkste verhalen sterven niet.