« Retour afzender: de terrorist die zichzelf een bombrief stuurde
Nieuwjaarsopruiming: de laatste broodjes aap van 2014 (1/3) »

Dankbare terrorist waarschuwt weldoeners voor aanslag in Sydney

Was de terreurdaad in Sydney aangekondigd? Na de eerste berichten over de gijzeling begonnen Australiërs het verhaal te delen over een moslim die zijn portemonnee verliest en degene die hem terugbezorgt als dank een waarschuwing geeft: ‘Blijf in de week voor Kerst weg uit het centrum van Sydney.’ Het verhaal over de Dankbare Terrorist wordt al honderd jaar verteld in tijden van angst voor oorlog en terreur. Het stelt de vraag waar we de grens moeten trekken tussen solidariteit en wantrouwen.

Toen het nieuws over de gijzeling in het Lindt-café in Sydney zich verspreidde, herinnerden veel Australiërs zich dat ze kort geleden een eigenaardig verhaal hadden gehoord over een waarschuwing voor terreur. De ene keer ging het over een taxichauffeur die een passagier zijn verloren portemonnee terugbezorgde. De man, een moslim, waarschuwt de chauffeur voor een aanslag in Sydney tegen het einde van het jaar.

In een andere versie wordt een vrouw die door haar kleding herkenbaar is als moslima aangesproken door een geloofsgenoot: blijf bij de jaarwisseling weg uit Sydney, zegt hij.

De verhalen worden gedeeld via Twitter, Facebook en WhatsApp, ook nu de gijzeling in Sydney is geëindigd met de dood van de gijzelnemer en twee van zijn slachtoffers. Het verhaal over de verloren portemonnee kan de aankondiging zijn van een grotere aanslag, vrezen velen. Maar ook volgens de Australische politie is het vertelde nooit gebeurd.

Toch is het goed mogelijk dat veel Australiërs het verhaal over de dankbare terrorist inderdaad al hebben gehoord voor de gijzeling in Sydney. Niet omdat het waar is, maar omdat het al meer dan tien jaar circuleert in Australië. Na de aanslag op Bali in 2002, waarbij 88 Australische toeristen om het leven kwamen, ging al het verhaal dat een vrouw in Sydney op straat een handtas vond met een adres erin. Ze bezorgde hem terug bij de eigenares, een moslima, die haar als dank waarschuwde om weg te blijven bij de Melbourne Cup, een drukbezochte paardenrace.

Een tas vol dollars

Een terrorist die uit dankbaarheid waarschuwt voor een aanslag: verhalen daarover deden in Nederland al de ronde kort na 11 september 2001. En ze bleken hardnekkig. Op 13 december 2002 publiceerde de Haagsche Courant een verhaal over twee Nederlandse vrouwen die tijdens een dagje shoppen in een overdekt winkelcentrum in Oberhausen een tas met 100.000 dollar vinden.

Als ze op het punt staan de tas naar de politie te brengen, zien ze een man met een Arabisch uiterlijk zoekend rondlopen: de eigenaar. Hij nodigt prompt de vriendinnen uit om bij een juwelier iets uit te zoeken – geld speelt geen rol. Als ze een beloning weigeren, denkt de vreemdeling diep na en fluistert hen toe: ‘Ik wil u toch iets geven! Daarom zeg ik u: kom hier vóór kerst niet meer terug. U moet me beloven, doe dat niet!’

De vriendinnen vertellen hun verhaal aan de Duitse politie, die het signalement van de Arabische man noteert. Het reisbureau dat het uitstapje naar Oberhausen heeft verzorgd, cancelt komende reizen naar die bestemming. ‘Ik ken deze vrouwen’, verzekerde de journalist van de Haagsche Courant, ‘en ik weet dat ze over dergelijke zaken geen grappen maken.’

Een week later kwam de krant er op terug: een telefoontje met de politie van Oberhausen had uitgewezen dat het verhaal over een aanslag op het CentrO, een van de grootste winkelcentra ter wereld, een broodje aap was dat ook in Duitsland zelf werd rondverteld. In Nederland waarschuwde de legendarische terrorist in 2002 ook voor aanslagen op de kerstmarkten van Maastricht, Sittard en Heerlen.

Het verhaal volgt de actualiteit

Sinds 11 september 2001 is de dankbare terrorist een wereldwijde verschijning. In de VS kondigt hij een aanslag aan op tunnels bij Baltimore. In Parijs verliest hij zijn portefeuille of zijn mobieltje in de metro en waarschuwt hij voor een aanslag met antrax. In Engeland geeft een vrouw in een supermarkt een pond aan een Aziatische man die geld te kort komt bij de kassa. Hij vraagt haar adres om het geld terug te betalen, en als ze zegt dat dat niet nodig is, waarschuwt hij haar voor een aanslag op het winkelcentrum van een grote stad. De vrouw doet aangifte bij de politie en herkent de man in een boek met foto’s van moslimextremisten.

Het verhaal wordt voortdurend aangepast aan de plaatselijke actualiteit: na het Israëlische offensief in Gaza, eind 2008, dook het op in Israël en de VS. Volgens een Newyorkse variant gaf een joodse vrouw een genereuze fooi aan een islamitische taxichauffeur, die haar als dank waarschuwde: ‘Blijf volgende week woensdag uit de buurt van Manhattan.’ En in mei 2011 was het de recente liquidatie van Osama Bin Laden die in Parijs geruchten voedde over een aanslag op de metro.

Eerste Wereldoorlog

Hoewel de recente versies over islamitische terroristen gaan, voert de geschiedenis verder terug dan 11 september 2001. In Spanje werd het verhaal de afgelopen jaren ook verteld over aanhangers van de ETA en Engelsen maakten elkaar al bang met verhalen waarin ogenschijnlijk onschuldige mannen met een Iers accent namens de IRA waarschuwen voor bomaanslagen.

In 1940 deed in het bezette Frankrijk het verhaal de ronde dat een gewonde Duitser de Franse verpleegster wilde bedanken die hem verzorgd had. Toen zij een cadeau weigerde, zei hij dat hij haar dan een waarschuwing wilde geven: als de Duitse troepen gedwongen waren zich terug te trekken uit Parijs, moest zij zich met haar naasten verbergen, omdat de Duitsers orders hadden om voor hun terugtocht alle Fransen te vermoorden. En al in de Eerste Wereldoorlog ging het gerucht dat een gevangengenomen Duitse officier uit dank zijn Engelse verpleegster had gewaarschuwd voor een aanslag op de Londense metro.

Boze opzet?

Terug naar Sydney anno 2014. Waarom verspreiden mensen het verhaal over de verloren portemonnee en de terreurwaarschuwing? De politie van New South Wales denkt dat het’bedacht is om de mensen angst aan te jagen‘ en roept het publiek op het niet te delen. Dit is onzin: het stelt mensen die het verhaal doorgeven ten onrechte in een kwaad daglicht, sterker nog – het associeert ze met terroristen, die er immers ook op uit zijn de bevolking angst aan te jagen. Ook veronderstelt de politie zonder enig bewijs dat het verhaal met kwade bedoelingen in omloop is gebracht.

Inwoners van Sydney deden wat mensen altijd doen in een dergelijke crisis: verwoed zoeken naar nieuws, en waarschuwingen die ze tegenkomen delen met hun naasten. Niet als de absolute waarheid, maar als iets waar je rekening mee kunt houden. Scepsis was er ook: spoedig werden behalve het verhaal over de portemonnee ook links gedeeld naar broodjeaap-bestrijders als Snopes.

Solidariteit en wantrouwen

Behalve een concrete waarschuwing bevat het verhaal ook een symbolische boodschap, die minder eenduidig is. Wie is de man die de waarschuwing uit? Volgens de naam die folkloristen het verhaal gaven, is hij de ‘dankbare terrorist’. Maar veel mensen die het verhaal doorgeven, zien hem eerder als een geloofsgenoot van de echte terrorist, die op de hoogte is van de dreigende aanslag. Is de moraal dat moslims niet te vertrouwen zijn? Of juist dat er tussen individuele leden van verschillende bevolkingsgroepen wel saamhorigheid en wederkerigheid mogelijk is?

Het verhaal geeft hierop geen antwoord: het stelt de vraag. De antwoorden van de mensen die het delen, lopen uiteen. Op een Facebookpagina fantaseert een Australiër dat hij na te zijn gewaarschuwd door de moslim die zijn portemonnee verloor zou zeggen: ‘GEEF ME JE PORTEMONNEE TERUG EN OVER EEN HALF UUR ONTPLOFT JE HUIS.’ Zijn zus reageert: ‘Ik hou van je, broertje, maar je kunt geen complete religie de schuld geven van de daden van een minderheid. Wat er nu gebeurt is doodeng, maar we moeten niet de bestaande haat voeden met meer haat.’

Dat veel Australiërs dezelfde mening zijn toegedaan als deze zus, bleek uit het succes van de Twittercampagne #illridewithyou: niet-moslims boden aan in het openbaar vervoer moslims te vergezellen die bang waren aangevallen te worden in reactie op de gijzeling in naam van IS. Die campagne – hij was een tijd lang wereldwijd trending, samen met #Sydneysiege – lijkt een groter publiek bereikt te hebben dan het verhaal over de verloren portemonnee.

Bronnen
  • Burger, P. (2006). De jacht op de Veluwepoema. Sagen en geruchten uit het moderne leven. Amsterdam: Bert Bakker, pp. 91-97.
  • Fine, G.A. & Ellis, B. (2010). The Global Grapevine. Why Rumors of Terrorism, Immigration, and Trade Matter. Oxford [etc.]: Oxford University Press, pp. 32-48
  • Hayward, J. (2002). Myths and Legends of the First World War. Phoenix Mill: Sutton Publishing, p. 19.
  • Pedrosa, J.M. (2004). La autoestopista fantasma y otras leyendas urbanas españolas. Madrid: Páginas de espuma, pp. 22-23, 224-230.
  • Smith, T.L., Eliason, G., Samide, J.L., Tomer, A. & Lepore, M. (2010). The grateful terrorist: folklore as psychological coping mechanism. Voices 36, Spring-Summer.
  • Toselli, P. (2002). Storie di ordinaria falsitá. Milano: BUR, pp. 31-44, 45-62.
  • Snopes (2014). Stalk Tip.
  • sluiten

    Leave a Reply

    Your email address will not be published. Required fields are marked *