« Gebakken spons is taai broodje aap
De toverpet van Petersburg »

Begraaf de generaal in stilte

Een Duitser uit Keulen ontvangt een telegram van een hoteleigenaar uit Zuid-Frankrijk: zijn tante is op vakantie overleden. De neef laat het lichaam repatriëren, maar ontdekt bij aankomst dat de kist een ander bevat: daar ligt een Russische generaal in vol ornaat. Hij is op dezelfde dag overleden als tante, en bij het verzenden zijn de kisten verwisseld. Tante is nu in Sint Petersburg. De Keulenaar stuurt een telegram naar Petersburg: wat te doen? Het antwoord: ‘Begraaf generaal in stilte. Tante zojuist met militaire eer ter aarde besteld.’

Dit verhaal verscheen in 1896 als nieuwsbericht in De Amsterdammer, de Dragtster Courant, het Bataviaasch Nieuwsblad en andere Nederlandse kranten. In dezelfde periode belandde het ook in de Engelstalige pers. En het bleef niet bij dit ene rondje door de internationale nieuwsmedia: in de jaren daarna dook de zoekgeraakte tante regelmatig op in de krantenkolommen.

Volgens De Telegraaf (13 jan. 1899) ging het om een tante die onderweg van Dresden naar Wenen overleed in een ziekenhuis in Praag. Als ze het nieuws al wantrouwden, lieten de meeste Nederlandse journalisten dat niet merken. Alleen de Sumatra Post opende met de disclaimer: ‘Parijsche dagbladen vermaken hunne lezers met de volgende ware of goed verzonnen geschiedenis.’

Russisch verhaaltje

Ook in de twintigste eeuw bleven kranten het verhaal afdrukken. In 1935 was het weer te lezen in Nederland en Nederlands-Indië, maar nu was de status veranderd: het is geen nieuwsbericht meer, maar fictie. Onder de kop ‘Russisch verhaaltje…’ leren we tante Anna Annowitsch kennen, haar Berlijnse nichtje Tatjana en haar neef Nicolaas Nicolajewitsch – alle hoofdpersonen zijn inmiddels in Russen veranderd. De punchline is nog steeds gelijk: ‘”Begraaft generaal zooals U wilt. Tante reeds met militaire eer begraven.”‘

Pas drie jaar later wijst een journalist erop dat hetzelfde verhaal door meer mensen wordt opgedist als persoonlijke belevenis, in versies die niet allemaal waar kunnen zijn (Bataviaasch Nieuwsblad, 21 oktober 1938). Een Zeeuw uit Lawang (Java) vertelde het over zijn tante die in Moskou overleed en vervoerd moest worden naar Goes, waar haar neven en nichten azen op de erfenis: ‘Daar was ééne treurende nicht — zij verwachtte een flink stuk van de erfenis — die weende en zei: “Ik wil tante nog even zien.” Dus werd de buitenkist geopend, en men zag, achter het glas, het krijgshaftig gezicht met geweldige snorren van een Russisch generaal, de decoraties op de uniform. Er waren er een paar die schrokken, misschien omdat zij vreesden dat tante wellicht niet zou zijn gestorven.’ 

De lijkenbegeleider

Het is een onwaarschijnlijk toeval, vindt het Bataviaasch Nieuwsblad, dat de Zweedse succesauteur Axel Munthe precies hetzelfde verhaal vertelt in zijn autobiografie The Story of San Michele (1929). De arts en schrijver Munthe, die een groot deel van zijn leven doorbracht op het Italiaanse eiland Capri, vertelt in het hoofdstuk ‘De lijkenbegeleider’ hoe hij zelf per trein het lichaam van een Zweedse jongeman hielp repatriëren in het gezelschap van een man die van beroep lijkenbegeleider was en de kist van een Russische generaal in Moskou moest afleveren. De lijkenbegeleider en Munthe bedrinken zich, waardoor uiteindelijk de Zweed in Moskou belandt en de Russische generaal in Stockholm.

Dat Munthe een fantast was die zijn anekdotes niet allemaal uit de eerste hand had, is ook door anderen opgemerkt. Volgens zijn biograaf ontleende Munthe de geschiedenis van de verwisselde lijken aan een bericht in het Stockholms Dagblad. Ongeveer een halve eeuw lang was het verhaal van de tante en de generaal een succes als nieuwsbericht, broodje aap en quasi-persoonlijke belevenis. Sindsdien lijkt het weer verzwolgen te zijn door de oceaan van verhalen waaruit het in 1896 opdook.

Update (15 okt. 2022)

Het verhaal blijkt nog wat ouder te zijn dan 1896. Uit de Zutphense Courant van 19 december 1890:

Een weduwe te Potsdam, mevr. Wachterhausen, had het ongeluk haar dochter Amalia, die om redenen van gezondheid te Nizza vertoefde, door den dood te verliezen. De bedroefde vrouw schreef aan een lijkbezorger in genoemde stad, dat hij het stoffelijk overschot van haar kind in een fraai bewerkte kist huiswaarts moest zenden. Toen nu de moeder Zondag even voor het ter aarde bestellen de kist liet ontsluiten, ontwaarde zij tot haar niet geringe verbazing en nog grootere teleurstelling, dat deze niet haar kind, maar het lichaam van een ouden Russischen officier in uniform bevatte. Nadat zij eenige inlichtingen had gevraagd vernam zij per telegraaf, dat de lijken te Nizza bij vergissing verwisseld waren. Het lijk van haar dochter was naar Smolensk in Rusland gezonden, in plaats van den officier. Van de Russische regeering ontving mevr. Wachterhausen vervolgens nog bericht, dat haar dochter zoo pas met groote plechtigheid en militaire eerbewijzen begraven was.

Illustratie: José Guadelupe Posada (1893) (CC0)

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *