Geen poema op de Veluwe deze zomer, wel een ander komkommerdier in het nieuws: de Zweedse ballenbijter. Heren, houd in Zweedse meren toch vooral uw zwembroek aan, waarschuwde De Telegraaf. Van notenkraker tot ballensnijder: hoe een vrijwel vegetarische vis veranderde in een bloeddorstig monster. 

De wolf van Luttelgeest had al het loodje gelegd toen hij werd gevonden, en poema’s en krokodillen zijn de afgelopen maanden niet gesignaleerd. Maar er zwom wel een ander monster door de media: de pacu, een tropische indringer in Europa, die het voorzien heeft op onbeschermde testikels. Nieuws over gevaarlijke exoten is altijd welkom, net als dat over teelballen – zie het succesvolle non-nieuws over de samenhang tussen hun formaat en de mate waarin vaders voor hun kinderen zorgen.

Een vis die op testikels aast: het was voor veel journalisten een onweerstaanbare combinatie. Een beetje over de top, net als de combinatie van een wervelstorm en een massa rondvliegende haaien in de recente monsterrampenfilm Sharknado (compilatie van hoogtepunten hier). Maar die pacu was geen fictie: net als het onderzoek naar balomvang en kinderzorg kwam het nieuws over de ballenbijtende vis uit wetenschappelijke bron.

Giechelig

In de Øresund was een 21 centimeter grote pacu gevangen, waarschuwde de De Telegraaf op 12 augustus. Familie van de piranha en bekend om zijn aanvallen op mannelijke genitaliën. Vakantiegangers opgepast: houd in Zweedse meren je zwembroek aan.

De Telegraaf haalde het nieuws van de Engelstalige Zweedse website The Local, die op 9 augustus de vondst had gerapporteerd. Met commentaar van Henrik Carl, een specialist van het Deense museum voor Natuurlijke Historie. (Waarom een Deen? De Øresund of de Sont is de nauwe zeestraat tussen Zweden en Denemarken, niet een Zweeds meer zoals De Telegraaf dacht.) In Nieuw-Guinea, zegt Carl, zijn vissers doodgebloed na pacu-aanvallen: ‘Ze bijten omdat ze honger hebben, en testikels passen precies in hun bek.’ Normaal eten de vissen kleine visjes, fruit en noten die in het water vallen. Met hun stevige gebit kraken ze de noten.

Niet alleen journalisten, ook wetenschappers worden giechelig van de pacu: het persbericht waarin het Deense museum de vondst bekend maakte, waarschuwt al in de vierde zin dat zwemmers in de Sont hun tere delen moeten beschermen. Hoewel die waarschuwing volgens Carl bedoeld was als grapje, schetst hij tegenover The Local toch een horrorscenario: de kans dat je verdrinkt is groter dan de kans dat je wordt gebeten door een pacu, maar… als het er meer zijn, kunnen ze een probleem worden.

Eenzijdig dieet

Het nieuws over de ballenbijtende vis raasde vanaf 9 augustus de wereld rond. De eerste rectificaties volgden op 13 augustus. Het verhaal over de testikels was echt maar een grap, verzekeren de Deense visexperts in National Geographic. Het is een mythe, corrigeert de Britse Telegraph een eigen bericht van drie dagen daarvoor. Op 16 augustus volgt een ontkenning van CNN, die de pacu eerder als een reëel gevaar afschilderde voor de mannelijke anatomie.
Aan Nederland gaan die correcties voorbij. Nu.nl meldt op 4 september dat de gevreesde pacu nu ook gesignaleerd is in de Seine in Parijs. Zijn menu is inmiddels nog eenzijdiger geworden: ‘De zoetwatervis heeft het voornamelijk op testikels voorzien.’ Voornamelijk: je vraagt je af hoe een soort met zo’n beperkt dieet zo lang heeft kunnen overleven.

Nu.nl baseert zich op de Engelse Metro, die één vangst in de Seine voldoende vond voor de kop: ‘Testicle-eating fish could be headed for UK after being found in Paris.’ Want de Seine is ‘worryingly close to these shores’. Nieuws over dierlijke migranten heeft vaak een xenofobe bijklank.

In Nederland zijn ze al gearriveerd, vertelt Martien van Oijen me, een van de visexperts van het Leidse Naturalis. Hij determineerde de pacu die in 2008 uit een Leidse gracht werd gevist door een reiger en twee mannen van de Gemeentereinigingsdienst. En al eerder, in 1999, haalde de Friese palingvisser Jacob Poepjes tot drie maal toe een pacu uit zijn fuiken in het Slotermeer. Allemaal dieren die zijn losgelaten door aquariumhouders en geen kans hebben om de Hollandse winter te overleven, denkt Van Oijen: pacu’s komen uit het Amazonegebied.

In de jaren negentig zijn ze ook uitgezet in Nieuw-Guinea – en daar vinden we de bron van het verhaal over hun vreemde menu.

Animal Planet: River monsters

Om reclame te maken voor een nieuw seizoen van zijn tv-serie River Monsters vertelde de visavonturier Jeremy Wade in 2011 aan Britse kranten dat hij in Nieuw-Guinea een soort vis had gevangen die twee zwemmers had gecastreerd: de pacu. Deze dodelijke aanvallen zijn verder niet gedocumenteerd, Wade heeft het van horen zeggen.

Sindsdien is de vis in het nieuws goed voor heftige koppen. De Nederlandse pacu’s uit 1999 en 2008 werden nog zonder sensatie gemeld, maar toen er in juli 2012 een werd opgevist uit een meer in de VS, schetterde WTF.nl: ‘Pacu-vis is uit op testikels.’

Kortom…

Ballenbijtende pacu-vis (sinds 2011): bestaand dier met fictieve eetgewoonten. Opslaan in zelfde map als de candiru, de Amazonevis die tegen je urinestraal opzwemt en in je pisbuis dringt, en de kameelspin, die hele kamelen en Amerikaanse soldaten opvreet. Combinatie van visserslatijn, geleerdenhumor en komkommernieuws. De rectificaties komen altijd te laat: nieuws is net tandpasta, als het eenmaal de tube uit is, krijg je het er nooit meer in. Die ballenbijter is voorlopig de wereld nog niet uit.