Toen in een opvang voor vluchtelingen in het Italiaanse Livorno het water werd afgesloten, gingen de bewoners de straat op. 32 seconden video van hun protest gaat nu op Internet rond met de valse boodschap: migranten werpen roadblocks op en eisen geld van automobilisten. In Nederland wordt dit bericht op Twitter verspreid door PVV-politici. Het is een voorbeeld van rechtspopulistische propaganda die via netwerken van Twitter- en Facebookactivisten ook ons land bereikt. Lees verder
Foto maakt sterk verhaal waar: baby geboren met spiraaltje in knuistje
‘Baby geboren met spiraaltje in de hand’, kopt Ouders van Nu. De foto lijkt het te bewijzen: daarop klemt de pasgeboren Dexter een spiraaltje in zijn rechterknuistje. Dexter was uitgerekend voor 4 mei, ‘Star Wars Day’: ‘The Force is strong in this one’, zei de verloskundige. Maar de foto is in scène gezet. Hij is geïnspireerd door verhalen over baby’s die werden geboren met een spiraaltje op hun hoofd of in hun hand. Een gaaf voorbeeld van wat folkloristen ostension noemen: het sterke verhaal is waar gemaakt. Lees verder
Kettingbrieven: post van het noodlot
‘Stuur deze brief door aan 20 vrienden. Verbreek de ketting niet!’ Tweeduizend kettingbrieven verzamelde de Vlaamse folklorist Mathieu Driessen in de jaren tachtig en negentig. Hij kreeg ze van mensen die afwilden van die ongeluksbrengers: ‘Ik heb jaren schrik gehad en durfde deze brief niet te vernietigen.’ Driessen probeerde een einde te maken aan de brievenplaag. En de kettingbrief verdween – om plaats te maken voor de kettingmail en de ketting-WhatsApp. Driessens dochter Ann schreef een boek over de ‘kettingen van de angst’. Lees verder
Reclame voor een pogrom: propaganda op Twitter en Facebook
Haatzaaien doe je zo: neem beelden van een menigte die uit is op een lynchpartij. Presenteer die bloeddorst als de terechte reactie op een kindermoord. Schilder de daders van die moord af als boosaardige vreemdelingen. Zo werkt propaganda al eeuwen, zo werkt het nu op Twitter en Facebook. Een filmpje van een wraakzuchtige meute Russen, verspreid door een populaire extreem-rechtse twitteraar, blijkt een uitnodiging voor een pogrom. Deze berichten voeden het vuurtje van de haat tegen moslims en migranten. En het zijn vonkjes, wachtend op een kruitvat. Lees verder
Antisemitisme in christelijke leesboekjes over bekeerde joden
Joden haten christenen. Joden hebben grote neuzen. Joodse ouders mishandelen hun kinderen als die belangstelling tonen voor Jezus. Dat konden christelijke schoolkinderen allemaal leren uit leesboekjes en jeugdromans die de afgelopen twee eeuwen in hoge oplagen verschenen. Deze verhalen over joden die zich bekeren tot het christendom mengen filosemitisme met antisemitische vooroordelen, stereotypen en folklore. Journalist en taalhistoricus Ewoud Sanders promoveert vandaag in Nijmegen op een studie van deze giftige literatuur, die nog steeds verkocht wordt. Lees verder
Vals nieuws in PVV-tweets: Obama is moslim! Kanalen Venetië bevroren!
Geen partij koestert zo’n sterk wantrouwen tegen de mainstream nieuwsmedia als de PVV. PVV-politici halen hun nieuws daarom graag uit alternatieve bronnen, zoals twitteraccounts die uitsluitend negatieve berichten verspreiden over moslims, vluchtelingen en de EU. Regelmatig bevatten die berichten leugens. Tien recente voorbeelden, van komische vergissingen (Kanalen Venetië bevroren! Klimaatverandering is hoax!) tot pure haatpulp waarvoor foto’s van onschuldige mensen zijn misbruikt (Vluchteling verkracht kind in gastgezin). Lees verder
Haatpropaganda in PVV-tweet: ‘net 2 uren in Duitsland en dan al moord’
Propaganda is de kunst van gedoseerd liegen. Je neemt een beetje waarheid en voegt daar een leugen aan toe om het perfecte boosmakertje te creëren. Dat laat je los op sociale media, waar burgers en politici het verder verspreiden. PVV-politicus Willem Boutkan retweette het bericht dat een moslimmigrant die pas twee uur in Duitsland was een vrouw voor de trein had gegooid. Pas twee uur! In werkelijkheid woonde de man al zijn hele leven in Duitsland – hij was er zelfs geboren. Een propagandaleugen dus, maar niet van Boutkan. We volgen het spoor terug. Lees verder
In Moskouse hotels hebben de muren oren en ogen
Hotelkamers in Moskou zijn niet te vertrouwen, vindt ook Donald Trump. Toen ik er jaren geleden was voor een missverkiezing, vertelde hij in zijn persconferentie op 11 januari, ‘zei ik al tegen mensen: wees voorzichtig, want je wilt jezelf niet terugzien op de televisie. Het zit hier vol met camera’s.’ De Koude Oorlog is terug van weggeweest. En daar was ook het broodje aap weer dat een komische draai gaf aan spionage-paranoia: de geheimzinnige schroef onder het tapijt. Lees verder
Stethoscoop geen vrijbrief voor arts die te hard rijdt
Ingezonden brief in de Daily Telegraph: ‘GEACHTE HEER – Wijlen mijn vriend dokter Alan Ridley was op weg naar een noodgeval. Hij reed met hoge snelheid over een rotonde toen hij een politieauto zag. Hij draaide zijn raam omlaag en zwaaide met zijn stethoscoop. De agent draaide ook zijn raam omlaag en zwaaide met een paar handboeien. Goeie ouwe tijd.’ Een mooie anekdote. En zoals meer anekdotes een verhaal met wisselende hoofdpersonen. Lees verder
De dankbare zakkenroller
Een man pikt een lifter op, die hem toevertrouwt dat hij net ontslagen is uit de gevangenis: hij is een onverbeterlijke zakkenroller. Van schrik drukt de automobilist het gaspedaal te diep in. De politie houdt hem aan en hij krijgt een bon. Maar op de plaats van bestemming heeft de lifter een verrassing voor hem: het opschrijfboekje van de politieagent. Klinkt bekend? Het is de plot van een kort verhaal van Roald Dahl. En een voorbeeld van de innige verhouding tussen nieuws, literatuur en broodjeaapverhalen. Lees verder
Moslims vernielen kerstmarkt in Litouwen? Nee: rellen in de VS
Nepnieuws is voorspelbaar en vaak makkelijk te checken. Een van de soorten berichten om nu verdacht op te zijn, is nieuws over moslims die kerstbomen en kerstmarkten aanvallen. Het filmpje van ‘islamitische migranten’ die in Litouwen een kerstmarkt vernielen, dat sinds 14 december op Nederlandse sociale media circuleert, is vals. Het gaat feitelijk om een video van rellen bij een honkbalstadion in Baltimore in april 2015. Hier is hoe je dat binnen vijf minuten kunt checken. Lees verder
Mini-college: Waarom zijn broodjes aap zo hardnekkig?
Sommige broodjeaapverhalen over misdaad circuleren al tientallen jaren, of zelfs langer. Waarom lijken die verhalen immuun voor kritiek? Omdat de mensen die ze doorvertellen zo goedgelovig zijn? Nee: een groot deel van degenen die ze doorvertellen, doen dat omdat ze het nuttige waarschuwingen vinden. Ze geloven er niet heilig in, maar redeneren: je weet maar nooit. Voor de Universiteit van Nederland gaf ik een mini-college over de vruchteloze discussie tussen broodjeaap-bestrijders en je-weet-maar-nooitgelovigen. Lees verder
Machteloze woede: proefschrift over complotdenkers in Nederland
Hoe gevaarlijk zijn complotdenkers? Niet zo erg, concludeert Jelle van Buuren in de studie waarop hij op 2 november promoveerde aan de Universiteit Leiden. Ze slaan gewelddadige taal uit, maar een gevaar voor de nationale veiligheid zijn ze niet. Belangrijk zijn ze wel: complotdenkers zijn kanaries in de kolenmijn, zegt Van Buuren. Ze signaleren dat de geloofwaardigheid van het bestel onder druk staat. Lees verder
Patient Zero blijkt (alweer) onschuldig aan veroorzaken aids-epidemie
Sommige verhalen willen niet dood. Vrijspraak voor Patient Zero, meldden nieuwsmedia deze week: de homoseksuele steward Gaétan Dugas, die sinds 1987 bekend staat als Patient Zero, was niet de man die aids naar Amerika bracht. Dat blijkt uit een studie in Nature: een combinatie van genetisch en historisch onderzoek sprak Dugas vrij. Eindelijk gerechtigheid. Maar: dat Dugas de epidemie niet veroorzaakte, is al jaren bekend. Alleen moet het telkens worden herhaald. Het stereotype van de bewuste besmetter is taai. Lees verder
Horrorclowns: folklore voor de Pokémon- en Instagramgeneratie
Het circus duurt al een week of drie: in meer dan vijftig plaatsen in Nederland verschenen horrorclowns. Deze folklore bestond al in andere landen en brak deze maand ook in ons land door. De politie pakte 26 clowns op, het merendeel minderjarig. Twee killerclowntjes waren pas 12, één was een meisje van 14 met een nepmes. In negen gemeenten gingen meutes scholieren op jacht naar clowns die een rendez-vous aankondigden op Instagram. Het is een nieuw soort traditie, die net als flashmobs en Pokémon Go het virtuele verbindt met de straat. Lees verder