Een Russische boer werd beroofd van een varken. Hij wist zeker wie de dieven waren: kozakken van de grenswacht die ‘s avonds rondhingen bij zijn boerderij. De boer beklaagde zich bij de kapitein van de kozakken en wees de plaats aan waar het varken volgens hem verborgen werd: het huisje van een Poolse arbeider. Daar troffen ze een groep huilende vrouwen die met kozakken rond een bed stonden met een laken erover: ‘Vadertje is gestorven.’ Zo begint het verhaal dat in 1893 en 1894 verscheen in een groot aantal Nederlandse kranten. Lees verder
Een warme tong likte zijn hand – maar het was niet de tong van zijn hond
Folkloristen kennen het verhaal over de moordlustige maniak onder het bed als ‘The Licked Hand‘. Er zijn veel varianten op deze urban legend, maar het verhaal heeft een veel oudere en minder bloedige voorganger. Lees verder
De jeneverdief, of: waarom journalistiek en folklore geen gescheiden werelden zijn
Diefstal is een misdrijf, maar slimme dieven kunnen vaak rekenen op onze sympathie. List en bedrog door Reinaart de Vos en Tijl Uilenspiegel leverden eeuwen lang stof voor volksverhalen en literatuur. Zulke tricksters tref je ook in de krant, in berichten over oplichting die eigenlijk te mooi zijn om waar te zijn. Vandaag volgen we twee van zulke sterke verhalen over dieven van sterke drank naar hun oorsprong in de Middeleeuwen. Maar zijn het wel volksverhalen, of hebben we hier toch te maken met waargebeurde kleine criminaliteit? Lees verder
Dood kind gevonden in vat zuurkool
In 1909 deed in Nederlandse steden het verhaal de ronde dat bij een groenteboer op de bodem van een vat zuurkool een dode baby was aangetroffen. Achtereenvolgens dook het op in Delft, Leiden, Scheveningen, Rotterdam en Zwolle. Een groenteboer verdedigde zijn reputatie in een advertentie, een conservenfabrikant loofde honderd gulden uit voor degene die kon bewijzen dat het waar was en de politie bestempelde het als loos gerucht. journalisten speculeerden over de herkomst van het verhaal. Lees verder
Water bij de wijn
Bij wijze van nieuwjaarstoost: een oud Joods volksverhaal over een feest met wijn. Of is het een christelijk verhaal, of een Chinees verhaal? Hoe dan ook: de bewoners van een dorp leveren allemaal een bijdrage aan een geschenk voor hun geliefde rabbi – een enorm houten vat, waarin iedereen een fles van de beste wijn giet. Maar als de beminde voorganger op het hoogtepunt van het feest het eerste glas tapt, blijkt er een omgekeerd wonder gebeurd: de wijn is veranderd in water. De oorzaak laat zich raden. Lees verder
Varkensdieven verrast door beer
‘Een jonge Italiaan had een grote bruine beer geleerd met hem te dansen om zo aan de kost te komen. Twee dagen geleden kwam de man ‘s avonds laat in de stad Leini en vond een boer bereid, zijn beer voor een nacht onderdak te geven in het varkenskot en hemzelf in zijn huis. Toen allen de slaap der rechtvaardigen sliepen, brak een dief, belust op varkensvlees, het varkenskot open om het knorrend gedierte te stelen. Maar de beer, in zijn slaap gestoord, kwam overeind en begon met de zwijntjesjager te dansen.’ Lees verder
De spookauto
Op zoek naar een lift ziet een man uit de mist geluidloos een auto opdoemen, die langzaam tot stilstand komt. Hij opent dankbaar het portier en stapt in. De auto vervolgt zijn weg, maar… de stoel van de bestuurder is leeg. Verstijfd van angst kijkt de lifter toe terwijl de spookauto op een bocht in de weg afrolt. Dan verschijnt door het open raampje aan de bestuurderskant een hand, die het stuur grijpt en de auto de bocht laat nemen. De oplossing van het mysterie blijkt niet bovennatuurlijk: de bestuurder liep naast de auto om hem te duwen. Lees verder
Een kind met uw hersens en mijn schoonheid
Volgens een bekende anekdote, die deze week weer opdook in de Volkskrant. zei Marilyn Monroe ooit tegen Albert Einstein: ‘Stel u toch eens voor dat wij samen een kind kregen, met uw intellect en mijn schoonheid.’ Waarop Einstein repliceerde: ‘Beter van niet, want stel je voor dat het kind mijn uiterlijk heeft en uw hersens.’ Het verhaal circuleert ook met andere hoofdrolspelers. Oubollig? De stereotype rolverdeling tussen man en vrouw is niet van vandaag of gisteren – het verhaal was al bekend in de Middeleeuwen, over een lelijke ridder en een domme jonkvrouw. Lees verder
De toverpet van Petersburg
Sint-Petersburg, november 1903. Een Duitse organist, op bezoek in wat toen de Russische hoofdstad was, koopt een pet tegen de kou. En dan gebeurt er iets vreemds: wanneer hij door de stad loopt, blijven onbekenden portemonnees, sieraden en horloges in … Lees verder
Begraaf de generaal in stilte
Een Duitser uit Keulen ontvangt een telegram van een hoteleigenaar uit Zuid-Frankrijk: zijn tante is op vakantie overleden. De neef laat het lichaam repatriëren, maar ontdekt bij aankomst dat de kist een ander bevat: daar ligt een Russische generaal in … Lees verder
Gebakken spons is taai broodje aap
Waarschuwingen voor hondenhaters die stukken dodelijke gebakken spons achterlaten op uitlaatplekken jagen hondenliefhebbers al jaren de stuipen op het lijf. Bij nader onderzoek blijken de ‘sponzen’ telkens purschuim, wespennesten, etensresten, galappels of andere objecten. Sommige kunnen kwaad, maar ze zijn niet met kwade bedoelingen neergelegd. Elzo Smid sprak met dierenartsen, agenten en andere betrokkenen en schreef er een heel boek over. Case closed? Toch niet: het boek laat ook zien waarom het verhaal immuun is voor debunking. Lees verder
Blinde man is dief te slim af
Een vuurwerkmaker, die de mooiste pijlen en sterren kon produceren, was eens bezig met zo’n kunststuk, toen het kruit ontplofte. De vlam sloeg in zijn ogen. Slecht nieuws, zei de dokter: ‘Uw ogen zijn voor altijd weg en ge zijt blind.’ Zo begint een verhaal op de kinderpagina’s van het Dagblad van Zuid-Holland en ‘s-Gravenhage, op 1 september 1916. De man zat niet bij de pakken neer, maar verdiende vanaf dat moment brood voor zijn gezin met muziekinstrumenten stemmen, dozen plakken en speelgoed maken. Zo hoefde hij zijn spaargeld van driehonderd rijksdaalders niet aan te spreken. Lees verder
Gered door gieren
1886: een journalist van The Sun in Columbus (Georgia) gaat op vossenjacht en stort met paard en al in een oude put van meer dan negen meter diep. Het paard is op slag dood, de journalist is ongedeerd. Wat nu? De wanden bieden geen houvast en de nacht valt. De volgende ochtend begint het paard al te stinken. Gieren zweven boven de put en dalen neer op het paard. Dat brengt onze verslaggever op een idee: hij grijpt de poten van zo veel mogelijk gieren vast, schreeuwt ‘ksss, ksss!’ en laat zich omhoog tillen. Als hij de put uit is, laat hij de vogels een voor een los, totdat hij weer veilig op de grond staat. Lees verder
Misleiding in honderdvoud
Sinds de verkiezing van Trump in 2016 staan ‘nepnieuws’ en andere vormen van misleiding sterk in de belangstelling. Om de Nederlandse burger te beschermen tegen heimelijke beïnvloeding werden commissies ingesteld en regels aangepast, niet alleen in Nederland, maar ook op Europees niveau. Er verscheen een hausse aan ambtelijke rapporten en wetenschappelijke studies, over bots, trollen, hacks, filterbubbels en microtargeting. Het is meer dan één mens kan overzien, hoewel Peter Klerks een dappere poging doet. Lees verder
Dodelijke desinformatie: Pavel Krushevan en de Protocollen van Zion
Haat zaaien met verzonnen nieuws is geen recente uitvinding: maak kennis met Pavel Krushevan, de Russische uitgever en politicus die in 1903 zijn stadgenoten ophitste tegen hun joodse buren. Volgens zijn krant hadden joden een christelijke jongen doodgestoken om zijn bloed te verwerken in matzes. In de lynchpartij die volgde, werden 49 joden afgeslacht. Krushevan publiceerde ook als eerste De Protocollen van de Wijzen van Zion, de joodse plannen voor wereldoverheersing, hoewel hij wist dat dit een vervalsing was. Zijn thema’s en zijn cynisme zijn ook zichtbaar in politieke propaganda van nu. Lees verder