In het onsterfelijke lied ‘Dodenrit’ van Drs. P. (nummer 1184 in de Top 2000) probeert een Russisch gezin tevergeefs aan hongerige wolven te ontsnappen door het ene na het andere kind uit de slee te gooien. ‘We mogen Pjotr wel waarderen om zijn eetbaarheid / Want daardoor raken wij die troep voorlopig even kwijt.’ Het lied is uit 1974, maar het wanhopige gezin in de trojka had toen al een lange geschiedenis achter de rug in volksverhalen, in literatuur – en in krantenberichten waarin sensatie en moraal belangrijker waren dan de feiten. Lees verder
Sindala’s zwarte en witte kogels (en andere listen om een dief te vangen)
Voor mij was de sidekick van Floris, de Indiase fakir Sindala, de echte held. Floris is een stoere ridder, maar Sindala steelt de show met wetenschap, mensenkennis en een beetje magie. Zoals die keer dat hij een verrader ontmaskert op kasteel Oldenstein. Er zijn vier verdachten. Sindala houdt hen een dampende bokaal voor met vier ronde kogels: drie witte en één zwarte. Ze weten: wie de zwarte kogel pakt, is de verrader. De goden van Sindala zullen hem aanwijzen. De mannen nemen alle vier een kogel en openen dan een voor een hun hand. Lees verder
In elk handje een biljet van duizend: vondeling blijkt lot uit loterij
Een arme arbeider vindt een mandje met een baby en neemt de vondeling mee naar huis, terwijl hij al acht kinderen heeft. Maar dan ontdekt hij in het mandje een kapitaal aan bankbiljetten. En een briefje: het geld is voor degene die de baby in huis neemt. Van de achttiende tot in de twintigste eeuw stonden zulke verhalen in allerlei versies in de krant onder koppen als ‘Een schatrijke vondeling’. Zo vaak dat journalisten ze zelf gingen wantrouwen: ‘Nog steeds doet de legende de ronde dat er ontelbare malen vondelingen zijn gevonden, die aan hun vinders fortuin brachten.’ Lees verder
Leidse studenten strooiden hete munten voor het volk
Om het Leidse plebs te treiteren, strooiden corpsstudenten vanaf het balkon van sociëteit Minerva met muntjes. Wie ze van straat raapte, brandde zijn vingers, want de studenten hadden ze eerst gloeiend heet gemaakt in een koekenpan. Zo waren de verhoudingen tussen studenten en stadsbevolking vroeger, hoorde ik toen ik zelf – nu bijna veertig jaar geleden – in Leiden ging studeren. Deden studenten dat echt of is het een Leids broodje aap? Samen met de Leidse historicus Bart van der Steen zocht ik het uit. Lees verder
Deense koning droeg de jodenster
Het is een verhaal dat ik jarenlang graag heb geloofd. Mijn vader vertelde het me ooit: toen de Duitsers de joden in Denemarken dwongen een jodenster te dragen, speldde de Deense koning zichzelf óók een ster op. Hij droeg hem uit protest bij zijn dagelijkse rijtoer te paard door Kopenhagen en veel Denen volgden zijn voorbeeld. Jammer genoeg is dit feelgood-verhaal niet waar. Er zit een kern van waarheid in, maar om die kern hebben spin-doctors in de oorlog een propagandaverhaal gesponnen dat voortleeft tot op de dag van vandaag. Lees verder
Zeeslangen en komkommers: woorden voor nepnieuws rond 1900
Sinds de verkiezing van Trump is nepnieuws een hype. Maar nieuw is het niet: ook honderd jaar geleden drukten kranten zo nu en dan compleet verzonnen nieuwsberichten af. Alleen heetten ze toen anders: zeeslangen en komkommers. Oorzaak: knip-en-plakjournalistiek. Maar Nederlandse journalisten wezen als hoofdverantwoordelijken voor de verspreiding van verzinsels liever buitenlandse collega’s aan. Vooral Amerikaanse. “Men weet, in Amerika doet men alles op groote schaal, ook het liegen.” Lees verder
De klont in de pap
Autoriteit lokt spot uit, en voor veel Nederlanders was en is een dominee een autoriteit. Maar niet overal: op de preekstoel had de dominee het voor het zeggen, maar als hij op huisbezoek ging, waren de rollen omgedraaid. Als de nieuwe zielenherder ook nog uit een andere sociale laag komt dan zijn gemeenteleden, liggen komische misverstanden helemaal voor de hand. Zoals in het volgende volksverhaal. Deze versie verscheen in 1913 in Het Volk, Dagblad voor de Arbeiderspartij, onder de ironische kop ‘Pastorale’. Lees verder
Het wolfsmeisje van Zwolle
India heeft de wolvenmeisjes Amala en Kamala. Frankrijk heeft Victor, de wilde jongen van Aveyron. In Duitsland dook in 1828 Kaspar Hauser op, in Neurenberg. Kinderen die opgroeiden in afzondering en overleefden in de wildernis. Vaak konden ze niet meer leren praten om hun verhaal te vertellen. En Nederland? Nederland heeft het wilde meisje dat in 1717 door boeren werd gevangen bij Zwolle. Wim Coster vertelt haar verhaal in Het Wolfsmeisje. Een mooie combinatie van geschiedschrijving en verbeelding. Maar met minder wolven dan de titel belooft. Lees verder
Doodstraf zonder vonnis
Nepnieuws uit 1870: ‘Uit Bajanowe meldt men het volgende: Een zeldzame doodstraf heeft in het dorp Karzen, in de nabijheid van Punitz, een dief op heterdaad getroffen. Deze namelijk had een geslacht varken gestolen, met het kromhout, waarmede het aan de beide achterpoten was opgehangen, en waaraan hij het dier evenals een juk droeg. De weg naar het naaste dorp voerde de dief over een brug, waarop hij zijn last een poos dacht af te leggen en uit te rusten. Lees verder
Rum met een bijsmaak en andere verhalen op sterk water
Een Texelse strandjutter vertelt: ‘Mijn opa was strandjutter, net als ik. Voor mij is het een hobby, maar opa jutte uit armoede. Op een dag vond hij op het strand een vat van 200 liter. Hij rolde het de duinen in, draaide de stop eruit en proefde. Alcohol! Pure alcohol! Het spul moest wel met de helft water worden aangelengd, anders was het te sterk om te zuipen. Had hij dus mooi 400 liter sterke drank. Hij nodigde iedereen uit om een borrel te komen drinken. En nog een. En nog een. Er was toch zat. Regelmatig ging hij met een melkbus de duinen in om melk te halen.’ Lees verder
De rijke weduwe leek een makkelijke prooi, maar wat zij hun voorschotelde hadden zij niet verwacht
‘Schrikkelijke wraakoefening’, kopte De Grondwet, een krant voor Nederlandse immigranten in Amerika, op 23 september 1873. ‘In de parochie St. Martin woonde eene oude weduwe, wier kinderen allen getrouwd waren en haar verlaten hadden, en die besloten had hare eigendommen te verkoopen en bij hare kinderen te gaan wonen. Zij verkocht hare eigendommen voor $ 2000, ontving het geld in haar eigen huis, de koopacte werd overhandigd in tegenwoordigheid van twee getuigen, die ook de betaling van het geld zagen. Den volgenden nacht bleef zij alleen in het huis.’ Lees verder
Echtgenoot houdt zich dood om vrouw op ontrouw te betrappen
In 1914 schotelden kranten over de hele wereld hun lezers een verhaal voor dat ontsnapt lijkt uit de Decamerone of de Canterbury Tales: een jaloerse Zweedse zakenman stelde de liefde van zijn vrouw op de proef door te doen alsof hij dood was. Toen zij prompt haar minnaar belde met het goede nieuws, was hij uit de dood opgestaan en had een scheiding aangevraagd. Amerikaanse kranten publiceerden een foto van de harteloze vrouw. Maar bestond die wel? Nieuws en folklore: een eeneiïge tweeling. Lees verder
Het lintwormdieet
Een vrouw die wanhopig wil afslanken, grijpt naar het laatste redmiddel: een prijzige wonderpil van een obscure arts. Succes gegarandeerd. Vlak voor ze de pil inslikt, ziet ze dat die… beweegt. Er zit een lintworm in. Dit verhaal is een klassiek broodje aap, met een geschiedenis van meer dan een eeuw, dat ook meer dan eens als echt nieuws de kranten haalde. Lees verder
Piet Piraat: AD kaapt geschiedenis van Zwarte Piet
‘Zwarte Piet was geen knecht, maar een piraat die cadeaus uitdeelde in Veere.’ Onder die kop presenteerde het AD een nieuwe geschiedenis van Zwarte Piet. Volgens amateur-historicus Michiel de Jong begon het allemaal in 1623, toen het piratenschip van Murad Rais de haven van Veere binnenvoer. Het piratenschip was de inspiratie voor de stoomboot en Piet was geen zwarte slaaf maar een varende vrijbuiter. In het pro-Pietenkamp werd dit verhaal met gejuich begroet. Maar het is onzin – een mooi verhaal dat het AD zelf had moeten doodchecken. Lees verder
Mijnheer Van Klaes, koning der rokers: nepnieuws uit de 19e eeuw
Zoals Nederland nu internationaal bekend staat om zijn coffeeshops, had het in de negentiende eeuw een reputatie als land van tabaksrokers. Onbetwist recordroker was de Rotterdammer mijnheer Van Klaes: de steenrijke eigenaar van een wereldvermaard pijpenmuseum. Hij pafte in zijn leven meer dan 4000 kilo weg en werd naar eigen wens begraven in een walm van tabaksrook, liggend in een kist van sigarenkistjeshout. Als ‘Father Great Pipe’ was hij beroemd tot in Amerika. Maar de koning der rokers was een verzinsel van een Franse journalist. Lees verder