Leids misdaadnieuws: feiten, frames en folklore

In het geheugen van onze stad leven de gifmengster Goeie Mie, de Balpenmoord (die geen moord was) en andere misdaadgeschiedenissen nog jaren voort nadat ze verdwenen zijn uit het nieuws. Nieuwsmedia voegen dagelijks iets toe aan dat collectieve geheugen en op hun beurt putten ze er ook uit. Want ‘nieuws’ is ook ‘ouds’: geen direct verslag van de werkelijkheid, maar een beeld dat gekleurd wordt door aannames en stereotypen, en waarin ook geruchten en andere folklore een woordje meespreken. Lees verder

Huwelijk met hindernissen

Een bruiloft in Californië, omstreeks 1880. Voor het altaar is de bruidegom op het moment suprème de trouwring kwijt. De slapstick die daarop volgt, is het onderwerp van een nieuwsbericht dat kranten nog jaren bleven afdrukken om hun lezers te vermaken. Als de bruidegom de ring wil pakken, merkt hij dat die door een gat in zijn broekzak in zijn laars is gegleden. De broer van de bruid vraagt zich af of zijn aanstaande zwager er op het laatste moment tussenuit wil knijpen en tast al naar zijn revolver. Ook de dominee wordt ongeduldig. Lees verder

De vrouw met de sleutel

Wat was het geheim van de Russische vrouw die in 1848 in Parijse salons schitterde en een gouden ketting met een sleutel droeg? Zij woonde op een landgoed waar haar bejaarde echtgenoot haar twee weken per jaar bezocht. Na zijn overlijden kwijnde ze weg. ‘Men vermoedt dat zij vrijwillig de hongerdood stierf.’ En die sleutel? ‘Waar of onwaar, zie hier wat men in ’48 te Parijs mompelde, toen ik haar aldaar op een soirée bij prins D. ontmoette, in den vollen glans der schoonheid, hoogstens drie of vier en twintig jaren oud.’ Lees verder

Varken in bed

Een Russische boer werd beroofd van een varken. Hij wist zeker wie de dieven waren: kozakken van de grenswacht die ‘s avonds rondhingen bij zijn boerderij. De boer beklaagde zich bij de kapitein van de kozakken en wees de plaats aan waar het varken volgens hem verborgen werd: het huisje van een Poolse arbeider. Daar troffen ze een groep huilende vrouwen die met kozakken rond een bed stonden met een laken erover: ‘Vadertje is gestorven.’ Zo begint het verhaal dat in 1893 en 1894 verscheen in een groot aantal Nederlandse kranten. Lees verder

De jeneverdief, of: waarom journalistiek en folklore geen gescheiden werelden zijn

Diefstal is een misdrijf, maar slimme dieven kunnen vaak rekenen op onze sympathie. List en bedrog door Reinaart de Vos en Tijl Uilenspiegel leverden eeuwen lang stof voor volksverhalen en literatuur. Zulke tricksters tref je ook in de krant, in berichten over oplichting die eigenlijk te mooi zijn om waar te zijn. Vandaag volgen we twee van zulke sterke verhalen over dieven van sterke drank naar hun oorsprong in de Middeleeuwen. Maar zijn het wel volksverhalen, of hebben we hier toch te maken met waargebeurde kleine criminaliteit? Lees verder

Dood kind gevonden in vat zuurkool

In 1909 deed in Nederlandse steden het verhaal de ronde dat bij een groenteboer op de bodem van een vat zuurkool een dode baby was aangetroffen. Achtereenvolgens dook het op in Delft, Leiden, Scheveningen, Rotterdam en Zwolle. Een groenteboer verdedigde zijn reputatie in een advertentie, een conservenfabrikant loofde honderd gulden uit voor degene die kon bewijzen dat het waar was en de politie bestempelde het als loos gerucht. journalisten speculeerden over de herkomst van het verhaal.  Lees verder

Water bij de wijn

Bij wijze van nieuwjaarstoost: een oud Joods volksverhaal over een feest met wijn. Of is het een christelijk verhaal, of een Chinees verhaal? Hoe dan ook: de bewoners van een dorp leveren allemaal een bijdrage aan een geschenk voor hun geliefde rabbi – een enorm houten vat, waarin iedereen een fles van de beste wijn giet. Maar als de beminde voorganger op het hoogtepunt van het feest het eerste glas tapt, blijkt er een omgekeerd wonder gebeurd: de wijn is veranderd in water. De oorzaak laat zich raden. Lees verder

Varkensdieven verrast door beer

‘Een jonge Italiaan had een grote bruine beer geleerd met hem te dansen om zo aan de kost te komen. Twee dagen geleden kwam de man ‘s avonds laat in de stad Leini en vond een boer bereid, zijn beer voor een nacht onderdak te geven in het varkenskot en hemzelf in zijn huis. Toen allen de slaap der rechtvaardigen sliepen, brak een dief, belust op varkensvlees, het varkenskot open om het knorrend gedierte te stelen. Maar de beer, in zijn slaap gestoord, kwam overeind en begon met de zwijntjesjager te dansen.’ Lees verder

De spookauto

Op zoek naar een lift ziet een man uit de mist geluidloos een auto opdoemen, die langzaam tot stilstand komt. Hij opent dankbaar het portier en stapt in. De auto vervolgt zijn weg, maar… de stoel van de bestuurder is leeg. Verstijfd van angst kijkt de lifter toe terwijl de spookauto op een bocht in de weg afrolt. Dan verschijnt door het open raampje aan de bestuurderskant een hand, die het stuur grijpt en de auto de bocht laat nemen. De oplossing van het mysterie blijkt niet bovennatuurlijk: de bestuurder liep naast de auto om hem te duwen. Lees verder

Een kind met uw hersens en mijn schoonheid

Volgens een bekende anekdote, die deze week weer opdook in de Volkskrant. zei Marilyn Monroe ooit tegen Albert Einstein: ‘Stel u toch eens voor dat wij samen een kind kregen, met uw intellect en mijn schoonheid.’ Waarop Einstein repliceerde: ‘Beter van niet, want stel je voor dat het kind mijn uiterlijk heeft en uw hersens.’ Het verhaal circuleert ook met andere hoofdrolspelers. Oubollig? De stereotype rolverdeling tussen man en vrouw is niet van vandaag of gisteren – het verhaal was al bekend in de Middeleeuwen, over een lelijke ridder en een domme jonkvrouw. Lees verder

De toverpet van Petersburg

Sint-Petersburg, november 1903. Een Duitse organist, op bezoek in wat toen de Russische hoofdstad was, koopt een pet tegen de kou. En dan gebeurt er iets vreemds: wanneer hij door de stad loopt, blijven onbekenden portemonnees, sieraden en horloges in … Lees verder

Begraaf de generaal in stilte

Een Duitser uit Keulen ontvangt een telegram van een hoteleigenaar uit Zuid-Frankrijk: zijn tante is op vakantie overleden. De neef laat het lichaam repatriëren, maar ontdekt bij aankomst dat de kist een ander bevat: daar ligt een Russische generaal in … Lees verder

Gebakken spons is taai broodje aap

Waarschuwingen voor hondenhaters die stukken dodelijke gebakken spons achterlaten op uitlaatplekken jagen hondenliefhebbers al jaren de stuipen op het lijf. Bij nader onderzoek blijken de ‘sponzen’ telkens purschuim, wespennesten, etensresten, galappels of andere objecten. Sommige kunnen kwaad, maar ze zijn niet met kwade bedoelingen neergelegd. Elzo Smid sprak met dierenartsen, agenten en andere betrokkenen en schreef er een heel boek over. Case closed? Toch niet: het boek laat ook zien waarom het verhaal immuun is voor debunking. Lees verder

Blinde man is dief te slim af

Een vuurwerkmaker, die de mooiste pijlen en sterren kon produceren, was eens bezig met zo’n kunststuk, toen het kruit ontplofte. De vlam sloeg in zijn ogen. Slecht nieuws, zei de dokter: ‘Uw ogen zijn voor altijd weg en ge zijt blind.’ Zo begint een verhaal op de kinderpagina’s van het Dagblad van Zuid-Holland en ‘s-Gravenhage, op 1 september 1916. De man zat niet bij de pakken neer, maar verdiende vanaf dat moment brood voor zijn gezin met muziekinstrumenten stemmen, dozen plakken en speelgoed maken. Zo hoefde hij zijn spaargeld van driehonderd rijksdaalders niet aan te spreken. Lees verder

Leids misdaadnieuws: feiten, frames en folklore

Huwelijk met hindernissen

De vrouw met de sleutel

Varken in bed

Een warme tong likte zijn hand – maar het was niet de tong van zijn hond

De jeneverdief, of: waarom journalistiek en folklore geen gescheiden werelden zijn

Dood kind gevonden in vat zuurkool

Water bij de wijn

Varkensdieven verrast door beer

De spookauto

Een kind met uw hersens en mijn schoonheid

De toverpet van Petersburg

Begraaf de generaal in stilte

Gebakken spons is taai broodje aap

Blinde man is dief te slim af

Gered door gieren

Misleiding in honderdvoud

Dodelijke desinformatie: Pavel Krushevan en de Protocollen van Zion

Dankbaar voor leven lang gratis adem

‘Welkom bij de HIV-club’: verhaal over naaldprik steekt weer de kop op

Spook uit horrorfilm The Ring laat Italianen schrikken

De edele wraak van een bespotte jood

De verkeerd bezorgde brief

Trojka hier, trojka daar: sterke verhalen over wolvengevaar

Sindala’s zwarte en witte kogels (en andere listen om een dief te vangen)

In elk handje een biljet van duizend: vondeling blijkt lot uit loterij

Leidse studenten strooiden hete munten voor het volk

Deense koning droeg de jodenster

Zeeslangen en komkommers: woorden voor nepnieuws rond 1900

De klont in de pap

Het wolfsmeisje van Zwolle

Doodstraf zonder vonnis

Rum met een bijsmaak en andere verhalen op sterk water

De rijke weduwe leek een makkelijke prooi, maar wat zij hun voorschotelde hadden zij niet verwacht

Echtgenoot houdt zich dood om vrouw op ontrouw te betrappen

Het lintwormdieet

Piet Piraat: AD kaapt geschiedenis van Zwarte Piet

Mijnheer Van Klaes, koning der rokers: nepnieuws uit de 19e eeuw

De heilige hond

De duurste kat ter wereld

Twitterpropaganda: ‘Migranten in Italië eisen tol bij wegversperring’

Foto maakt sterk verhaal waar: baby geboren met spiraaltje in knuistje

Kettingbrieven: post van het noodlot

Reclame voor een pogrom: propaganda op Twitter en Facebook

Antisemitisme in christelijke leesboekjes over bekeerde joden

Vals nieuws in PVV-tweets: Obama is moslim! Kanalen Venetië bevroren!

Haatpropaganda in PVV-tweet: ‘net 2 uren in Duitsland en dan al moord’

In Moskouse hotels hebben de muren oren en ogen

Stethoscoop geen vrijbrief voor arts die te hard rijdt

De dankbare zakkenroller

Moslims vernielen kerstmarkt in Litouwen? Nee: rellen in de VS

Mini-college: Waarom zijn broodjes aap zo hardnekkig?

Machteloze woede: proefschrift over complotdenkers in Nederland

Patient Zero blijkt (alweer) onschuldig aan veroorzaken aids-epidemie

Horrorclowns: folklore voor de Pokémon- en Instagramgeneratie

Kinderbende jaagt op horrorclowns

Reisgids voor Complotland

Ongelukje: schadeclaim na zwangerschap door aanrijding

Frazers Gouden Tak: boek over mythen werd zelf een mythe

Strijd om de herinnering aan een pogrom in Polen

Dienstboden wilden niet meer dan drie keer per week zalm eten (echt?)

God ziet alles (maar Hij vertelt het niet door)

De prijs van vakmanschap: ‘Weten waar te slaan: 999 euro’

Al meer dan een eeuw springlevend: De wraak van de kangoeroe

Het spook van Assen

Erectie met afstandsbediening

Paashaas is Duitse immigrant

Tweeduizend jaar Jodenhaat: antisemitisme in West-Europa

De negen levens van de krantenkat

Franse anti-complotcampagne ontploft in gezicht overheid

Hij rookte in bed. Het redde zijn leven

Het briefje op de voorruit: sorry – maar niet heus

Moderne mythe: de raven van de Tower en het lot van Engeland

Complotdenkers: verketterde kinderen van de Verlichting

Retour afzender: stenen souvenirs die ongeluk brengen

Broodje karper, broodje zwaan, broodje das, broodje aap

Politie over ‘giftige’ cd’s en dvd’s: Doorlopen mensen, niets aan de hand

Onrust onder moslims over ‘giftige’ DVD’s

Factchecken: jong niet geleerd, oud niet gedaan

Verdacht nieuws na aanslagen: checklist voor nieuwsconsumenten

Japanse geesten: horror met historie

Halloween: de horrorclowns zijn terug (en ze rijden in witte busjes)

Vals nieuws als verdienmodel

Wraak voor overspel: ze verkoopt zijn Rolls – voor een spotprijs

Italiaanse hoaxbusters jagen online op rechts-extremistische haatzaaiers

Pas op: vallende koeien

Mythbusters: hoe wetenschappers onzin in de media kunnen bestrijden

Video’s checken: vluchtelingen rellen in 2015? Nee: Duitsers in 2011

De Vliegende Hollander is een volksverhaal, maar geen volks verhaal

Nederlandse diender Rick stal zijn hartenkreet van Amerikaanse agente

Naaktselfies en vrouwen in jeans veroorzaken aardbevingen

Massahysterie in Zuid-Amerika door Charlie Charlie Challenge

Voor de duivel niet bang: kinderen en de Charlie Challenge

Charlie Charlie heeft familie: Sarita Sarita, Carlos Carlos en Willy Willy

Pronken met verhalen van een ander

Nieuws over kannibalisme hapt makkelijker weg dan dat over corruptie

Terreurbaby: witte of zwarte propaganda?

Fake fatwa: bij hongersnood mogen moslimmannen hun vrouw opeten

De duivelsbaby van Hull House

De hond in de pot

De duivel gaat uit stelen: een viraal nieuwsverhaal uit de 19e eeuw

Middeleeuwse wreedheid: ‘Je hebt net je eigen zoon opgegeten’

Massawaan: hondenbezitters Brabant in ban van gifbrokjes

1951: Nederlandse bloemisten vinden Valentijnsdag uit

Mo Modaal en het Charlie-complot

Drie maanden op je hoofd staan: verhalen van vrijwillige proefkonijnen

Nieuwjaarsopruiming: de laatste broodjes aap van 2014 (3/3)

Nieuwjaarsopruiming: de laatste broodjes aap van 2014 (2/3)

Nieuwjaarsopruiming: de laatste broodjes aap van 2014 (1/3)

Dankbare terrorist waarschuwt weldoeners voor aanslag in Sydney

Retour afzender: de terrorist die zichzelf een bombrief stuurde

Kerststerren: het rode gevaar

Maak je geen zorgen, papa. Ik ben 15 en kan voor mezelf zorgen

Klopt die foto? Doe de check!

Sociale media zijn niet de kwaal, maar het medicijn

Archiefgeheimen: de Britse X-Files

Nieuws maken met je eigen fikkie: publieke omroep schept clownshype

‘Clown gezien? Bel 112!’ Franse politie lacht niet om horrorclowns

Clowns met een kettingzaag

‘Als je man voorstelt te paren’: seksadvies uit 1960

Dwergstripper bezwangert bruid op vrijgezellenfeest

25 jaar broodjeaapstudies nu online

Iedereen factchecker! Openbaar college (Leiden, 15 oktober)

De kinderen met inktzwarte ogen: hoe het internet monsters baart

Blinde woede treft ‘halal’ HEMA

Slavinnen van IS bewaakt door Britse moslima’s: nieuws of propaganda?

De bijbel hield de kogels tegen: een verhaal vol gaten

Dode slang maakt slachtoffers

Colombia: honderden ziek door HPV-prik? ‘Onze dochters zijn niet gek.’

Feiten worden verhalen worden feiten: bij de dood van Linda Dégh

Studie pleit ekster niet vrij van diefstal

Plunderaars stelen trouwringen: riskante retoriek over de ramp

Seks in een spreadsheet

De zes vingers van Ochoa en zeven andere sterke WK-verhalen

Moppentappers: WK-humor gesponsord door Heineken

Boos over homowijkhoax: media hebben boter op hun hoofd

AD brengt gerucht als nieuws: Kris en Lisanne slachtoffer van orgaanroof

Impotent door de euro

John Snow, de choleradetective: wetenschap als sterk verhaal

Sluipschutters in witte panty’s mikken op Russische mannelijkheid

Spookverhaal: Maison ‘Déja vu’

Kinderlokkers in witte busjes (2): de Oost-Europeaan heeft het gedaan

Het broodjeaapexperiment

Scheermesjes in de speeltuin

Kinderlokkers in witte busjes (1)

De dief had boter op zijn hoofd

Hij wilde het bed bij het raam

Man bijt hond: hoe het nieuws zichzelf in de staart bijt

Slot aan de brug, sleutel in het water: liefdesbruggen in Nederland

De prof die vrouwen niet zag zitten

Ook Fransen zien struikrovers die high worden van hortensia’s

Stille Willie en Bleke Jet: een onsterfelijk spookverhaal

‘Brief aan Marokkaanse moeder’ is racistische hoax, maar who cares?

Proefschrift: Monsterlijke verhalen

Pastor loopt op water – en verdrinkt

Deze tien nieuwsberichten begonnen allemaal als grap

Het jaar van de copycat-clowns

Hortensiadieven: Hollands mysterie

Het schip heette Vrijdag, net als de kapitein, en voer uit op een vrijdag

Vleesetende drug ‘krokodil’ verovert Europa: nieuwsmedia als rookmelder

De Samaritanentest: dominee undercover als dakloze

Nepnieuws over neptatoeages

Nigeriaanse email-oplichters leerden kunst van Spaanse gevangene

De weddenschap op het kerkhof

Goede media, slechte media: de naam van Allah in de wolken en in afval

Terug van nooit weggeweest: verhalen over zigeuners als kinderdieven

Huis onverkoopbaar? Begraaf een beeldje van de heilige Jozef in de tuin

Waarom politici en nieuwsmedia larie verkopen over calamari

Mag je een Boeddhabeeld kopen voor jezelf of moet je het krijgen?

Verdachten van orgaanroof gelyncht en verbrand op Madagaskar

Moslima’s op ‘seks-jihad’ in Syrië

Ballenbijtende vis is broodje aap

Het vredesteken en 7 andere vermommingen van de duivel

Vrijdag de 13e: kind van commercie en christendom, amper een eeuw oud

Ontvoerd uit pretpark door moslima’s: broodje nikaab op Facebook

Nieuwe fetisj? Lik m’n oogbal!

Inbreker loert op straat, niet op Twitter

Vaccinatieverhaal: hulp van boven

De ultieme reclamestunt

De wolf is dood, leve de wolf

De drijvende wieg

Liefdesslotjes aan brug vervangen verlovingsring

Poedel blijkt ‘Braziliaanse rat’

‘Een potje ooievaarskuitenvet?’ Oervorm aprilgrap sterft uit

De zwangere wielrenner

Slenderman: het mediummonster leeft

De lifter in de doodskist

De ontvoerde pinguïn

De maagd die Bin Laden versloeg

De walgfactor: inktvisringen zijn gefrituurde varkensanus

Twee wolven wonen in mijn hart

Waarom broodjes aap zo taai zijn

Sigaren tegen brand verzekerd

De Smileybende

Kidnapgevaar in pretparken: de slang in het kinderparadijs